Oλα για το τρυγόνι!

Κείμενο: Δρ.Περικλής Μπίρτσας (Καθηγητής Άγριας Ζωής)

Φώτο: Νάσος Φωτακόπουλος

Είδος που τα συναντάμε σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη εκτός της Σκανδιναβίας και της βόρειας Αγγλίας και Ιρλανδίας, ενώ απαντά και σε μεγάλο τμήμα της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας και της Κεντρικής και Βόρειας Αφρικής.

Αναπαράγεται σε χαμηλά και μέσα υψόμετρα, αποφεύγοντας περιοχές που μαστίζονται από δυνατούς ανέμους, υγρές και κρύες καιρικές συνθήκες. Προτιμάει περιοχές με υψόμετρο κάτω από 350 – 400 μέτρα, προφυλαγμένες από ανέμους, ξηρές με μεγάλη ηλιοφάνεια, δασύλλια και καλλιέργειες που έχουν κοντά νερό ενώ δεν φαίνεται να χρειάζεται εκτεταμένα δάση χωρίς διάκενα και αποφεύγει τους υγρότοπους. Φτιάχνει την φωλιά του στις άκρες του δάσους, σε δέντρα στις όχθες ποταμών, σε φράχτες που έχουν δέντρα, σε πάρκα κ.λ.π.

Η αναπαραγωγική περίοδος αρχίζει από τέλη Απριλίου (Βόρεια Αφρική) έως αρχές loυvίoυ (Βορειοδυτική Ευρώπη). Δείχνει μια ιδιαίτερη προτίμηση σε δέντρα του γένους Crataegus, αλλά έχουν βρεθεί φωλιές σε φτελιές, λεύκες, δρυς, πεύκα, πλατάνια κ.λ.π. Η φωλιά κατασκευάζεται κατά μέσο όρo σε ύψος 2,5μ. πάνω από το έδαφος και είναι τόσο προχειροφτιαγμένη από μικρά κλαδάκια, ρίζες, χόρτα και φύλλα που αναρωτιέται κάποιος πως μπορεί να στηρίζει αυγά ή νεοσσούς. Η φωλιά χτίζεται από το θηλυκό ενώ το αρσενικό μαζεύει μικρά κλαδιά από το έδαφος.

Γεννά 1 – 2 αυγά, και μπορεί να γεννήσει δύο φορές. Σε μερικές περιπτώσεις με κατάλληλες καιρικές συνθήκες μπορεί να φτιάξει και τρίτη φωλιά. Μετά δε την απώλεια των αυγών από αρπακτικά ή την καταστροφή της φωλιάς, φτιάχνει καινούργια. Η επώαση αρχίζει μετά την γέννηση του δεύτερου αυγού και διαρκεί 13 – 14 μέρες και η εκκόλαψη είναι σύγχρονη. Οι νεοσσοί είναι έτοιμοι να πετάξουν 20 μέρες μετά την εκκόλαψη και λίγο αργότερα ανεξαρτητοποιούνται. Σε μελέτες που έγιναν στην Αγγλία διαπιστώθηκε ότι το 47% των εκκολαπτόμενων νεοσσών έφτασαν σε ηλικία πτέρωσης, ενώ οι απώλειες από αρπακτικότητα φτάνουν το 34% και οι απώλειες από ασθένειες το 14%. Επιπλέον ένα 5% απώλειες αφορούν άγονα αυγά και άγνωστους παράγοντες. Η αρπακτικότητα αυξάνεται ιδιαίτερα κατά τον μήνα Ιούνιο ενώ οι ασθένειες χτυπούν κυρίως τον Αύγουστο. Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός ότι οι φωλιές τoυ Ιουλίου έχουν μεγαλύτερη επιτυχία από αυτές του Μαΐου και αυτό οφείλεται στην μεγαλύτερη ευχέρεια εξεύρεσης τροφής για τους νεοσσούς.

Απαντάται σε όλη την Ελλάδα αλλά κυρίως στην Μακεδονία και Θράκη. Στην Πελοπόννησο αναπαράγονται λίγα ζευγάρια, σποραδικά, ενώ σε πολύ μικρούς αριθμούς αναπαράγεται και σε μεγάλα νησιά του Αιγαίου όπως την Κρήτη, την Λέσβο, την Χίο και τη Ρόδα. Όσο για τα νησιά του Ιονίου υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι μερικά ζευγάρια φωλιάζουν στην Κέρκυρα και την Κεφαλλονιά.

Τροφή

Τρέφεται κυρίως με σπόρους αγριόχορτων, δημητριακά, βίκο ενώ δείχνει ιδιαίτερη αδυναμία στους ηλιόσπορους. Χρησιμοποιεί περιστασιακά και ζωική τροφή που αποτελείται από σκουλήκια, προνύμφες, έντομα και μικρά σαλιγκάρια. Συνηθίζει να κουρνιάζει σε μια περιοχή όπου υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες και να μετακινείται νωρίς τα πρωί και το απόγευμα στις θέσεις που έχει επισημάνει για να τραφεί.

Το τρυγόνι όπως και τα άλλα περιστεροειδή τρέφουν τους νεοσσούς με ένα ιδιαίτερα θρεπτικό είδος ρευστού υγρού (σαν γάλα) που εκκρίνουν από το ράμφος τους. Αυτό το ρευστό υγρό παράγεται στον πρόλοβο ο οποίος είναι αναπτυγμένος στα περιστεροειδή και στα εδαφόβια και χρησιμεύει στο να συγκεντρώνεται μεγάλη ποσότητα σπόρων, κυρίως, σε μικρό χρονικό διάστημα ώστε να μειώνεται ο χρόνος που είναι εκτεθειμένα στους άρπαγες. Αναλύσεις έδειξαν ότι αυτό το υγρό περιέχει περισσότερες πρωτεΐνες και λίπη απ` ότι το γάλα της αγελάδας ακόμα και από το ανθρώπινο και όταν χρησιμοποιήθηκε πειραματικά ως τροφή σε κοτόπουλα αυτά ανέπτυξαν σωματικό βάρος μεγαλύτερο κατά 16% από αυτό που τρέφονταν κανονικά με φύραμα. Το αξιοπερίεργο είναι ότι οι νεοσσοί των τρυγονιών δεν τρέφονται με έντομα όπως τα περισσότερα νεαρά πουλιά άλλων ειδών γιατί η περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες είναι ανάλογη με αυτή του ρευστού υγρού.

Μετανάστευση

Είδος μεταναστευτικό εκτός από κάποιους μόνιμους πληθυσμούς στην έρημο Σαχάρα. Ενώ αναπαράγεται στην Ευρώπη ξεχειμωνιάζει στην Αφρική και ελάχιστα πουλιά μένουν πίσω. Οι περιοχές ξεχειμωνιάσματος των τρυγονιών βρίσκονται στην ζώνη από την Σενεγάλη ως την Γουινέα και από το Σουδάν ως την Αιθιοπία και ως την Βόρεια Γκάνα και το βόρειο Καμερούν. Αφήνουν τις περιοχές αναπαραγωγής στο τέλος Ιουλίου ως τις αρχές Οκτωβρίου, με το κύριο μεταναστευτικό κύμα να περνά από την χώρα μας γύρω στα μέσα Σεπτεμβρίου ανάλογα και με τον καιρό και την ημερομηνία που συμπίπτει με την πανσέληνο. Οι παππούδες μας έβγαιναν στα παραδοσιακά τρυγονοτόπια για καρτέρι τις ημέρες γύρω από τις 14 Σεπτέμβρη δηλ του Σταυρού περιμένοντας κάθε πρωί υπομονετικά. Ποτέ δεν έχαναν τον κύριο όγκο των περασμάτων.

Τα ενήλικα άτομα ταξιδεύουν μαζί με τα ανώριμα και συγκεντρώνονται στα παράλια των μεσογειακών χωρών για να περάσουν την Μεσόγειο στα πιο στενά της σημεία με την λιγότερη δυνατή δαπάνη ενέργειας, με μια κατεύθυνση νοτιοδυτική.

Η χώρα μας φημίζεται κυρίως για το ανοιξιάτικο πέρασμα τρυγονιών που γίνεται από τα παράλια της Δυτικής Ελλάδας και τα νησιά του Ιονίου. Μεγάλες συγκεντρώσεις παρατηρούνται στην Ζάκυνθο την Κεφαλλονιά και τις Στροφάδες που παλαιότερα βρίσκονταν και τα πιο περιζήτητα κυνηγοτόπια. Τα καρτέρια στις Στροφάδες, όταν επιτρεπόταν το κυνήγι κατά τον μήνα Απρίλιο, νοικιάζονταν από τους ντόπιους σε επισκέπτες κυνηγούς με αρκετά μεγάλο χρηματικό αντίτιμο. Το πέρασμα των τρυγονιών από την δυτική Ελλάδα αρχίζει από τις αρχές Απριλίου και ολοκληρώνεται μέσα Μαΐου με τον κυριότερο όγκο των πουλιών να περνάει γύρω στα μέσα Απριλίου. Αντίθετα το φθινοπωρινό πέρασμα είναι μικρότερης έκτασης και τα πουλιά είναι σκορπισμένα σε ένα μεγάλο μέτωπο.

Στην Μάλτα κατά την αιχμή της ανοιξιάτικης μετανάστευσης παρατηρούνται μέχρι και 20.000 πουλιά κάθε μέρα ενώ άλλος ερευνητής κατέγραψε μεγάλα φθινοπωρινά περάσματα από το Ιράκ που εκτίμησε σε 3.000.000 πουλιά σε ένα μέτωπο 100 χιλιομέτρων. Επίσης τεράστιες συγκεντρώσεις τρυγονιών παρατηρούνται στα ρυζοχώραφα της Σενεγάλης όπου το 1570 μετρήθηκαν 450.000 πουλιά. Το 1975 υπολογίστηκε ότι σε μια περιοχή στην Γκάμπια υπήρχαν 1.000.000 τρυγόνια και σε μια περιοχή της Νιγηρίας το 1980 συγκεντρώθηκαν 700.000 πουλιά. Σημειώνουμε ότι σε κάποιες Αφρικανικές χώρες θεωρείται επιβλαβές είδος και οι αγρότες τοποθετούν δηλητήρια στις καλλιέργειές τους για τον περιορισμό των καταστροφών.

Συμπεριφορά

Την εποχή της αναπαραγωγής τα συναντάμε κατά ζευγάρια ή κατ` άτομο, ενώ την εποχή που ετοιμάζονται για να μεταναστεύσουν καθώς και στις περιοχές ξεχειμωνιάσματος συγκεντρώνονται σε μεγάλα κοπάδια. Τα ζευγάρια πιθανόν να διατηρούνται περισσότερες από μια περιόδους. Στις περιοχές αναπαραγωγής φτάνουν πρώτα τα αρσενικά πουλιά και κατόπιν ακολουθούν τα θηλυκά. Εκεί, νωρίς το πρωί, το μεσημέρι και το βράδυ ακούγονται οι φωνές και τα καλέσματα του αρσενικού που βρίσκεται κρυμμένο σε δέντρο ή θάμνο. Οι ερωτοτροπίες του ζευγαριού λαμβάνουν χώρα το πρωί και το βράδυ με το αρσενικό να γίνεται ιδιαίτερα κινητικό και εκδηλωτικό κατά την περίοδο κατασκευής της φωλιάς 5-6 μέρες πριν την γέννηση των αυγών. Η διαμόρφωση των ζευγαριών γίνεται στις περιοχές αναπαραγωγής ενώ η φροντίδα των νεοσσών γίνεται και από τους δυο γονείς με μεγαλύτερη προσοχή από το αρσενικό κατά το τελευταίο στάδιο πριν από την ανεξαρτητοποίηση.

Και τα δύο άτομα του ζευγαριού υπεραμύνονται την περιοχή γύρω από τη φωλιά τους από τυχόν διεκδικητές και συνήθως τρέφονται μακριά από αυτή, σε απόσταση από 3-6 κμ σε ευθεία. Όταν κατασκευάζουν τη φωλιά τους κουρνιάζουν σε μικρή απόσταση από αυτή περίπου 50- 200 μ. Έχει διαπιστωθεί ότι το τρυγόνι υβριδίζει με την δεκαοχτούρα (Voous 1963).

Οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια

Οι νεοσσοί τρέφονται ταυτόχρονα και η διαδικασία αυτή διαρκεί 5-10 λεπτά. Όταν ένας από τους γονείς πλησιάζει τη φωλιά τα μικρά βγάζουν χαρακτηριστικές κραυγές και «παρακαλούν» για φαγητό ενώ από την δεύτερη μέρα της ζωής τους προτείνουν το σώμα τους προς το μέρος του γονιού. Από την 7^η μέρα τρέφονται από το θηλυκό νωρίς το πρωί πριν την αναχώρησή του και στη συνέχεια παραμένουν μόνα τους μέχρι το βράδυ οπότε το θηλυκό ξαναγυρίζει στη φωλιά και μένει με τα μικρά έως τη 14^η περίπου μέρα που οι νεοσσοί αποκτούν θερμορυθμιστική ικανότητα και αντεπεξέρχονται στις σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες της νύχτας. Το ίδιο συμβαίνει και κατά τη διάρκεια άσχημων καιρικών συνθηκών τη μέρα οπότε και οι δυο γονείς μένουν στη φωλιά εναλλάξ ή και οι δύο μαζί. Όταν οι γονείς δεν είναι μαζί τους οι νεοσσοί κάθονται πλευρό με πλευρό και με τα κεφάλια τους σε αντίθετες κατευθύνσεις. Οι νεοσσοί φροντίζουν το πτέρωμά τους από την 13^η ημέρα και κάνουν τις πρώτες πτήσεις στην ηλικία των 15-19 ημερών. Είναι απόλυτα ικανοί να πετάξουν στην ηλικία των 25- 30 ημερών οπότε και σταματούν οι γονείς τους να τα ταΐζουν. 4-5 μέρες πριν την πλήρη ανεξαρτητοποίησή τους το θηλυκό σταματάει να τα ταΐζει και συνεχίζει μόνο το αρσενικό. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε σπάει η οικογένεια αλλά φαίνεται ότι τα νεαρά άτομα παραμένουν στην περιοχή που γεννήθηκαν για μέρες ή και εβδομάδες ακόμα.

Συμπεριφορά των νεοσσών απέναντι σε αρπακτικά

Όταν βρίσκονται στη φωλιά και αντιληφθούν την παρουσία κάποιου παρείσακτου σκύβουν όσο πιο χαμηλά μπορούν χωρίς να βγάζουν καμία κραυγή. Όταν όμως ο άρπαγας πλησιάσει κοντά στη φωλιά τότε ορθώνουν το ανάστημά τους και βγάζοντας σφυρικτές κραυγές προτείνουν το ράμφος τους και προσπαθούν με τσιμπιές να αναχαιτίσουν τον εισβολέα. Όταν τα πουλιά είναι μεγάλα βγαίνουν έξω από τη φωλιά προσπαθώντας να κρυφτούν σε πυκνότερη βλάστηση.

Συμπεριφορά των γονέων απέναντι σε αρπακτικά

Τα ενήλικα πουλιά χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για να προστατέψουν τα αυγά ή τους νεοσσούς τους. Όταν βρίσκονται στο στάδιο που επιλέγουν την θέση για τη φωλιά τους ή όταν την κατασκευάζουν και ενοχληθούν τότε απομακρύνονται με γρήγορο πέταγμα και πολύ συχνά την εγκαταλείπουν. Όταν έχουν αυγά ή νεοσσούς και αντιληφθούν τον κίνδυνο αντιδρούν με τρεις διαφορετικούς τρόπους: α. Σκύβουν χαμηλά στη φωλιά και προσπαθούν να κρυφτούν για να περάσουν απαρατήρητα από τον άρπαγα, β. Αν το αρπακτικό πουλί (καρακάξα, κίσσα κ.λ.π.) πλησιάσει πολύ κοντά πετούν εναντίον του για να το αναχαιτίσουν, γ. Όταν πρόκειται για άνθρωπο ή για θηλαστικό αρπακτικό που θα πλησιάσει τη φωλιά προσπαθούν να το παραπλανήσουν προσποιούμενα ότι είναι πληγωμένα περπατώντας στο έδαφος με πεσμένες τις φτερούγες και ανοιγμένη την ουρά ή κάνοντας μικρές άτσαλες πτήσεις για να τραβήξουν την προσοχή του ενώ όταν ο εχθρός πλησιάσει πολύ κοντά πετούν αμέσως μακριά. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να συνεχιστεί μέχρι 60 μέτρα μακριά από τη φωλιά.

Το κυνήγι του

Στην χώρα μας έχουμε την ευκαιρία να το αναζητήσουμε τόσο στις περιοχές αναπαραγωγής τον Αύγουστο όσο και κατά τη διάρκεια μετανάστευσης του Φθινοπώρου.

Τον Αύγουστο από νωρίς ξεκινούν οι εξορμήσεις για τον εντοπισμό των πουλιών που μόλις έχουν τελειώσει την αναπαραγωγική διαδικασία και έχουν πετάξει οι νεοσσοί. Τα νεαρά τρυγόνια, ανεξάρτητα πια, παραμένουν για λίγο καιρό στις περιοχές που γεννήθηκαν, μαζί με τα ενήλικα και κάνουν κάθε πρωί την ίδια περίπου διαδρομή από τις θέσεις που κουρνιάζουν προς τις θέσεις που τρέφονται και είναι συνήθως χωράφια με καλαμπόκια ή ηλίανθους. Όταν εντοπιστούν τέτοιες θέσεις προσπαθούμε να προσδιορίσουμε την κατεύθυνση από την οποία έρχονται τα πουλιά και να καταγράψουμε τις συνήθειές τους. Ρεματιές, ράχες, φράχτες, μεμονωμένα δέντρα που βρίσκονται στη διαδρομή τους, μπορούν να αποτελέσουν καρτέρια. Κατάλληλο καμουφλάζ μέσα στη βλάστηση θα βοηθήσει στην καλή απόκρυψη και στην αύξηση των πιθανοτήτων επιτυχίας. Την ίδια περίοδο μπορούμε να αναζητήσουμε τα πουλιά στις θέσεις που χρησιμοποιούν για ξεκούραση, το μεσημέρι, σε δασύλλια, σε ρέματα με παραποτάμια βλάστηση, σε φράχτες και διάσπαρτα ψηλά δέντρα.

Κατά την περίοδο της μετανάστευσης των τρυγονιών που αρχίζει από τα τέλη Αυγούστου έως τα μέσα Οκτωβρίου χρησιμοποιούμε κυρίως τη μέθοδο του καρτεριού σε γνωστές θέσεις που γίνονται παραδοσιακά περάσματα. Αντίθετα με το μεταναστευτικό κύμα της άνοιξης, τα πουλιά το φθινόπωρο περνούν από το σχετικά μεγάλο μέτωπο και αρκετά σκόρπια. Ο κύριος όγκος των πουλιών περνάει από τη χώρα μας γύρω στα μέσα Σεπτεμβρίου και εξαρτάται άμεσα από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες τόσο στη χώρα μας όσο και στις

βορειότερες γειτονικές χώρες. Τα τρυγόνια όπως και τα περισσότερα αποδημητικά επιλέγουν σημεία της χώρας μας (ακρωτήρια και νησιά) ως σταθμούς ξεκούρασης στο ταξίδι τους προς τις χώρες της βόρειας Αφρικής, έτσι ώστε να ελαχιστοποιήσουν την απόσταση που πρέπει να διανύσουν πάνω από την Μεσόγειο , χωρίς στάση. Αυτά τα περασματιάρικα πουλιά μένουν για λίγο στις περιοχές αυτές, τόσο όσο ακριβώς χρειάζεται για να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους και να συνεχίσουν το ταξίδι τους .

Για το κυνήγι του τρυγονιού χρησιμοποιούνται φυσίγγια με σκάγια Νο 7- 9, ελαφράς γόμωσης (λόγω υψηλών θερμοκρασιών και υψηλών ταχυτήτων ενώ απαιτείται μεγάλη ικανότητα στην σκόπευση επειδή η πτήση του είναι ταχύτατη και ακανόνιστη.

Δείτε εδώ το πρώτο μέρος αυτοί του άρθρου: Περιμένοντας τα …. τρυγόνια (Streptopelia turtur)!