Η χρησιμοποίηση σκύλων στην θηραματοπονία και την καταμέτρηση θηραμάτων!

του κ. Χρήστου Θωμαΐδη Ορνιθολόγου-Θηραματολόγου

Στη σημερινή εποχή του πολύπλοκου ηλεκτρονικού εξοπλισμού, των υπολογιστών και των μαθηματικών μοντέλων, απλά και μόνο η αναφορά στη χρησιμοποίηση σκύλων στη θηραματοπονία, ακούγεται σαν κάτι το αναχρονιστικό. Όλη όμως αυτή η τεχνολογική τελειότητα δεν οδηγεί πουθενά, όταν δεν μπορεί να βρει εφαρμογή στην πράξη. Στη θηραματοπονία, η μελέτη στο πεδίο (στη φύση) είναι απαραίτητη, και εκεί οι τετράποδοι φίλοι μας έχουν την τιμητική τους. Τα σκυλιά είναι απαραίτητα στην εφαρμογή ορισμένων τεχνικών.

Πολλές φυλές σκύλων μπορούν να κάνουν πράγματα που δεν μπορούν καθόλου οι άνθρωποι, ή μερικά άλλα, καλύτερα από τους ανθρώπους. Μειώνουν επίσης το κόστος και την ανθρώπινη εργασία, και γενικά συμβάλλουν στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των τεχνικών αυτών. Από την άλλη μεριά, αν δεν χρησιμοποιηθούν με τη δέουσα προσοχή, μπορεί να φέρουν τα αντίθετα ακριβώς αποτελέσματα. Πρωτοπόροι στον τομέα αυτό, όπως και σε πολλούς άλλους του κλάδου της θηραματοπονίας, ήταν οι Αμερικανοί, ακολουθούμενοι από τους Καναδούς. Πολλά αμερικανικά πολιτειακά τμήματα θήρας, καθώς και καναδικά, και αρκετά πανεπιστημιακά εργαστήρια, έχουν χρησιμοποιήσει και χρησιμοπούν ακόμη κυνηγόσκυλα για έρευνες. Και αυτό διότι η θηραματοπονία στις χώρες αυτές βασίζεται σε διαχείριση άγριων φυσικών πληθυσμών και των βιοτόπων τους, ώστε η εργασία στο φυσικό περιβάλλον να είναι σε καθημερινή διάταξη. Μάλιστα, μερικοί από αυτούς τους οργανισμούς, διατηρούν κυνοτροφεία με διάφορες φυλές σκύλων, ανάλογα με τις ανάγκες τους. Από τις πρώτες εφαρμογές ήταν η απογραφή πληθυσμών θηραμάτων, κυρίως εδαφόβιων πουλιών με σκύλους δείκτες (φέρμας). Στις Η.Π.Α. η μέθοδος αυτή εφαρμοζόταν από την δεκαετία του 1930, για απογραφή γραμμωτών ορτυκιών (βιργινιακών κολίνων). Μάλιστα, μία τέτοια απογραφή ήταν η αφορμή να ανοίξει το κυνήγι του είδους αυτού στην Πολιτεία της Αϊόβα. Ίσως η πρώτη επίσημη επιστημονική αναφορά είναι από την Πολιτεία του Μίσιγκαν, το 1930, όπου ένα Γκόρντον Σέττερ χρησιμοποιήθηκε για τέτοια δουλειά. Μάλιστα, ο ερευνητής διαπίστωσε ότι η αποτελεσματικότητα της απογραφής τριπλασιάσθηκε, χάρη στο σκυλί.

Η χρήση σκυλιών δεικτών επεκτάθηκε και στα επόμενα χρόνια, και έφτασε να χρησιμοποιείται για την πληθυσμιακή απογραφή ορτυκιών σε επίπεδο πολιτείας! Η μέθοδος αυτή δεν άφησε ασυγκίνητους και τους Ευρωπαίους επιστήμονες. Έτσι, την δεκαετία του 1960, ο Δρ. Τζένκινς χρησιμοποίησε Αγγλικά Σέττερ και Πόιντερ για τη μνημειώδη έρευνά του πάνω στην δυναμική πληθυσμών του σκωτικού γκράους (χιονόκοια). Μάλιστα ανάφερε ότι η ακρίβεια της απογραφής ήταν της τάξης του 10%! Όλο και περισσότεροι ερευνητές και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού άρχισαν να χρησιμοποιούν κυνηγόσκυλα για μελέτες διαφόρων ειδών πουλιών, π.χ. ορτυκιών, περδίκων, φασιανών, τετραονιδών (γκράους), μπεκάτσας, υδροβίων (παπιών) κ.α., για απλή απογραφή, ή και πιο σύνθετες εργασίες, όπως καταμέτρηση νεοσσών, εντοπισμό και σύλληψη (με απόχη ή δίχτυ) για δακτυλίωση ή μαρκάρισμα, εξακρίβωση σχέσεων φύλου και ηλικίας, εντοπισμό φωλιών στο έδαφος, κ.α. Ένα ευρύ φάσμα φυλών χρησιμοποιήθηκε για τις εργασίες αυτές, κυρίως δείκτες (αγγλικοί, Κούρτσχααρ, Βαϊμαράνερ, Ριτρήβερ του Τσέζαπηκ, Σπρίνγκερ Σπάνιελ, κ.α.) παράλληλα, κατάλληλες φυλές σκύλων χρησιμοποιήθηκαν για τη μελέτη τριχωτών, όπως για απογραφή ρακούν (γουνοφόρο της Β. Αμερικής), σκίουρου, ελαφοειδών αλλά και για σύλληψη, μέχρι και μεγάλων σαρκοφάγων. Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν ιχνηλάτες, κυρίως φυλές του αμερικανικού νότου, όπως Ρενιμπόουν, Μπλούτικ, Μπλακ εντ Ταν (Μαύρο-καστανό), αλλά και φυλές που ούτε καν περνάνε από το μυαλό ότι μπορούν ποτέ να χρησιμοποιηθούν για τέτοια εργασία. Ιχνηλάτες έχουν χρησιμοποιηθεί για απογραφές πληθυσμού ρακούν (γουνοφόρο της Β. Αμερικής), σκίουρου και ελαφιών. Αλλά και κάποιες φυλές ποιμενικών, από αυτές που οδηγούν πρόβατα, χρησιμοποιήθηκαν για την απογραφή ελαφιών σε μερικές περιοχές. Μέχρι και ντόμπερμαν έχουν επιστρατευθεί για απογραφή σκίουρου. Για τη σύλληψη και μαρκάρισμα νεογνών ελαφοειδών και άλλων οπληφόρων, επίσης χρησιμοποιήθηκαν σκυλιά, κυρίως ιχνηλάτες. Ανάλογες υπηρεσίες, όμως, πρόσφεραν και Λάμπραντορ Ριτρήβερ (για αμερικανική αντιλόπη) μέχρι Βίζσλα και Ποιμενικοί. Οι καναδοί χρησιμοποίησαν Νορβηγικά Ελκχάουντ για ακινητοποίηση και νάρκωση άλκης (μούς μεγαλόσωμο ελάφι της Β. Αμερικής και Β. Ευρώπης).

Οι Ευρωπαίοι θηραματολόγοι χρησιμοποίησαν για αντίστοιχες εργασίες, φυλές της Γηραιάς Ηπείρου, όπως Χάσκυ για την απογραφή σκίουρων στη Ρωσία, Μπηγκλ για ζαρκάδια στη Δανία, ενώ στη Φινλανδία πολλές φορές πρόσφερε υπηρεσίες μια εθνική φυλή, ο Φινλανδικός Σπιτς (Πιστικόρβα). Ίσως η πιο απαιτητική, αλλά και επικίνδυνη αποστολή για τα σκυλιά αυτά, είναι η χρησιμοποίησή τους ενάντια στα μεγάλα σαρκοφάγα θηλαστικά. Ο αμερικανός θηραματολόγος καθηγητής Μωρίς Χορνόκερ, στην κλασική μελέτη του για τις σχέσεις αρπακτικού-λείας του πούμα (αμερικανικό λιοντάρι) με το ελάφι ημίονο, χρησιμοποίησε μεγαλόσωμους ιχνηλάτες για να συλλάβει πούμα, και να τα εφοδιάσει με ραδιοπομπούς για να μελετήσει τις κινήσεις τους. Ένας άλλος ερευνητής, ο Ντακ Πήρσον, χρησιμοποίησε σε ανάλογη εργασία σκυλιά, άλλα για τη μαύρη αμερικανική αρκούδα. Μάλιστα, όταν η μπαταρία του ραδιοπομπού τελείωνε, εντόπιζε πάλι την αρκούδα, την ακινητοποιούσε με τα σκυλιά, τη νάρκωνε, και της άλλαζε ραδιοπομπό. Και το πούμα, αλλά και η μαύρη αρκούδα είναι ικανοί αναρριχητές, και όταν οι ιχνηλάτες τα εντόπιζαν, τα κυνηγούσαν μέχρι να τα στριμώξουν ή να τα αναγκάσουν να ανέβουν σε δένδρα. Εκεί οι ερευνητές τα χτυπούσαν με ναρκωτικά βέλη από ειδικό όπλο, και προσάρμοζαν περιλαίμιο (κολάρο) με τον ραδιοπομπό. Πραγματικά, μοιάζει ατελείωτος ο κατάλογος των υπηρεσιών που κλήθηκαν να προσφέρουν οι θαυμαστοί τετράποδοι φίλοι μας. Λάμπραντορ Ριτρήβερ και Σπρίνγκερ Σπάνιελ χρησιμοποιήθηκαν σε μελέτες απωλειών θηραμάτων από ασθένειες ή φυτοφάρμακα, για να βρίσκουν π.χ. πάπιες που είχαν προσβληθεί από αλλαντίαση, καθώς και νεκρά ή ημιθανή πουλιά από φυτοφάρμακα. Μερικές μικρόσωμες φυλές χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και για σύλληψη παπιών, με τον εξής απίθανο τρόπο: ο κυναγωγός κρυμμένος έδινε σήμα στο σκύλο, που συνέχεια κρυβόταν και εμφανιζόταν μέσα από ένα σύστημα μικρών κρυψώνων και οδηγούσαν σε ένα στενό διάδρομο, και στη συνέχεια στην καλυμμένη παγίδα. Πολλές πάπιες από περιέργεια για τις κινήσεις του σκύλου, τον ακολουθούσαν στο διάδρομο, μέχρι μέσα στην παγίδα. Ας έλθουμε όμως πίσω στην Ελλάδα: Στη χώρα μας, παρ΄ότι η έρευνα στη θηραματοπονία βρίσκεται στα σπάργανα, ήδη έχουν χρησιμοποιηθεί σκυλιά για ανάλογες εργασίες. Ο γράφων (άμα δεν παινέψεις το σπίτι σου…) έχει χρησιμοποιήσει ένα αγγλικό Πόιντερ (να είναι αναπαυμένη η ψυχούλα του!) και ένα Επανιέλ Μπρετόν για απογραφή πληθυσμού πεδινής πέρδικας και για ανεύρεση φωλιών. Παράλληλα, ο καθηγητής Ν. Παπαγεωργίου του Τμήματος Δασολογίας του Αριστοτέλειου Παν/μιου Θεσσαλονίκης, χρησιμοποίησε ένα Ντράχτχααρ για τη μελέτη του ιθαγενούς Κολχικού Φασιανού στο Δάσος Κοτζά Ορμάν στις εκβολές του Νέστου ποταμού. Παρ΄όλα αυτά, ένα σοβαρότατο μειονέκτημα σ΄αυτό τον τομέα είναι το ότι δεν έχουμε καθόλου πληθυσμιακά στοιχεία για τα διάφορα είδη θηραμάτων. Απογραφές πληθυσμών με τη βοήθεια κυνηγετικών σκύλων είναι κάτι το εφικτό, διότι και άξια σκυλιά διαθέτουμε, και άξιους κυναγωγούς.

Με ένα σωστό επιστημονικό προγραμματισμό, υπό την αιγίδα της Κυνηγετικής Συνομοσπονδίας μπορούν να διοργανωθούν καταμετρήσεις ορισμένων θηραμάτων. Ήδη οι Αγώνες Κυνηγετικών Ικανοτήτων άρχισαν να μας δίδουν τα πρώτα στοιχεία για τις πεδινές πέρδικες. Υπάρχουν σύλλογοι οργανωμένοι, όπως ο Όμιλος Κυνοφίλων Αγγλικών Δεικτών (Πόιντερ-Σέττερ), ο Όμιλος Κούρτσχααρ, και ο Όμιλος Επανιέλ Μπρετόν. Οι σύλλογοι αυτοί μπορούν να οργανώσουν κλιμάκια που να καταμετρούν τουλάχιστον τις πέρδικες και τα ορτύκια, σε προεπιλεγμένες περιοχές, μέσα και έξω από καταφύγια. Με μια καταμέτρηση πριν την αναπαραγωγική περίοδο, απογράφεται ο αναπαραγόμενος πληθυσμός (ζευγάρια), και με μια ακόμη αμέσως μετά, διαπιστώνεται η αναπαραγωγική επιτυχία του πληθυσμού (δυναμική: αριθμός επιτυχίας ζευγαριών, νεοσσοί ανά επιτυχία ζεύγος, αναλογία ενηλίκων προς ενήλικα, κ.λ.π.). Ανάλογες μετρήσεις μπορούν να γίνουν και για τριχωτά θηράματα. Έτσι, θα γνωρίζουμε ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ ακριβώς το θηραματικό πλεόνασμα, και η ρυθμιστική απόφαση θα εκδίδεται με βάση τα δεδομένα αυτά για το συγκεκριμένο χρόνο. Είμαι σίγουρος ότι οι Έλληνες κυνηγοί θα συνδράμουν την προσπάθεια αυτή. Δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, όμως: “Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός”.

Σ.σ.: Ο κ. Χρήστος Θωμαΐδης είναι Ορνιθολόγος-Θηραματολόγος, Επικ. Καθηγητής στα Τ.Ε.Ι. Λαμίας, Τμήμα Δασοπονίας Καρπενησίου