Τα …γιαπωνέζικα ορτύκια και ο κίνδυνος υβριδισμού με τα ευρωπαϊκά

Κείμενο: Απόστολος Τσιομπανούδης (Δασοπόνος)

Πέτρος Πλατής (Δασολόγος-Θηραματολόγος)

Το ορτύκι είναι ένα κυρίως μεταναστευτικό ορνιθόμορφο και αναπαράγεται σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, ενώ τον χειμώνα ταξιδεύει σε περιοχές νότια της ερήμου Σαχάρα. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 παρατηρήθηκε μείωση στον παγκόσμιο πληθυσμό.

Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στην αλλαγή αγροτικών μεθόδων και στην εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων κατά την περιόδο της αναπαραγωγής αλλά και στην παρατεταμένη ξηρασίασε περιοχές της Αφρικής όταν διαχειμάζει. Αυτή η κατάσταση σε συνδυασμό με την μεγάλη μεταναστευτική πορεία του ορτυκιού (Ευρώπη-Νότια Αφρική) οδήγησε σε τοπικές μετακινήσεις πολύ μικρότερες σε απόσταση. Ετσι έχουν παρατηρηθεί ορτύκια κυρίως στα παράλια της Μεσογείου που δεν μεταναστεύουν και έχουν πρόωρη αναπαραγωγή.

Η μείωση των πληθυσμών του Ευρωπαϊκού ορτυκιού, οδήγησε πολλές χώρες, όπως είναι η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ελλάδα κ.α. σε απελευθερώσεις ιαπωνικών ορτυκιών, με στόχο τον εμπλουτισμό των βιοτόπων με θήραμα. Το ιαπωνικό ορτύκι βρίσκεται σε άγρια κατάσταση στην κεντρική Ασία, αλλά είναι γνωστό στην Ευρώπη καθώς εκτρέφεται σχετικά εύκολα, ανατπύσσεται γρήγορα και αποδίδει μεγάλη παραγωγή. Θεωρείται ένα από τα πιο γρήγορα αναπτυσσόμενα πουλιά στον κόσμο. Παρόμοιες απελευθερώσεις έχουν πραγματοποιηθεί παλιότερα και στην Αμερική χωρίς όμως μεγάλη επιτυχία.

Ομοιότητες και διαφορές

Το ευρωπαϊκό με το ιαπωνικό ορτύκι αν και μοιάζουν μορφολογικά, ωστόσο έχουν κάποιες διαφορές στη βιολογία και στις συνήθειές τους. Οι πιο χαρακτηριστικές είναι στο κάλεσμα των αρσενικών κατά την αναπαραγωγή και στον τρόπο προσέγγισης των θηλυκών ορτυκιών. Το κάλεσμα των ευρωπαϊκών αρσενικών είναι ο χαρακτηριστικός τριπλός ήχος, ενώ των ιαπωνικών αποτελείται από δύο μικρότερες σε διάρκεια κραυγές που ακολουθούνται από ένα ελαφρύ τρίξιμο. Ένα ενθαρρυντικό στοιχείο που προέκυψε από έρευνα σε εκτρεφόμενα ορτύκια είναι ότι, τα ευρωπαϊκά θηλυκά άτομα δεν έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση στο κάλεσμα των ιαπωνικών ή των υβριδίων, παρά μόνο σε αυτό των ευρωπαϊκών αρσενικών.

Δυστυχώς το αντίθετο φαινόμενο, δηλαδή το ιαπωνικό θηλυκό να προσελκύει το ευρωπαϊκό αρσενικό, έχει παρατηρηθεί σε πολλές περιπτώσεις. Επίσης τα υβρίδια μπορούν να παράγουν ήχους παρόμοιους με αυτούς των ευρωπαϊκών και ιαπωνικών ορτυκιών. Ωστόσο, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία, βρέθηκε ότι είναι εύκολη και αρκετά συχνή η παραγωγή υβριδίων σε φυσικούς πληθυσμούς, με γόνιμους απογόνους οι οποίοι δεν διαφέρουν σε τίποτα με αυτούς των ευρωπαϊκών ορτυκιών, κάτι το οποίο πρέπει να μας ανησυχεί ιδιαίτερα και να προβληματίζει για το μέλλον της διατήρησης του ευρωπαϊκού ορτυκιού.

Άλλη μια σημαντική διαπίστωση που προέκυψε από έρευνες είναι ότι τα υβρίδια δεν παρουσιάζουν ισχυρές τάσεις για μετανάστευση, όπως παρατηρείται στους άγριους πληθυσμούς. Με τον τρόπο αυτό και έχοντας υπόψη ότι τα υβρίδια ωριμάζουν σεξουαλικά πιο γρήγορα και αναπαράγονται νωρίτερα από τα μεταναστευτικά, που φτάνουν αργότερα στις περιοχές αναπαραγωγής, αποκτούν σημαντικό πλεονέκτημα για την εξάπλωσή τους και για τον εκτοπισμό των άγριων πληθυσμών.

Υβρίδια σε άγρια μορφή έχουν βρεθεί στην Ισπανία, αλλά σε περιορισμένους αριθμούς, όπως επίσης στην Ιταλία και στη Σενεγάλη. Αυτό αποδεικνύει την υψηλή θνησιμότητα των απελευθερωμένων πουλιών και την αδυναμία τους να επιβιώσουν στο φυσικό περιβάλλον για πολλούς λόγους. Προς το παρόν οι επιστήμονες είναι καθησυχαστικοί όσον αφορά την εξάπλωση του φαινομένου του υβριδισμού, αλλά επισημαίνουν ότι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεχτικοί στο μέλλον, κυρίως στο θέμα που αφορά τις απελευθερώσεις.

*Αναδημοσίευση από την έκδοση ΠΑΝ-ΘΗΡΑΣ της ΣΤ’ ΚΟΜΑΘ.

Τα γενικότερα προβλήματα υβριδισμού

Ο υβριδισμός είναι αρκετά συχνό φαινόμενο σε πληθυσμούς ζώων και φυτών και είναι μια διαδικασία κατά την οποία εμφανίζονται νέα είδη που εξαφανίζουν, εκτοπίζουν ή ανταγωνίζονται τα ήδη υπάρχοντα. Συμβαίνει κατά την εισαγωγή ειδών από τον άνθρωπο, αλλά και από την μεταβολή του βιοτόπου που βοηθά στην επανένωση πληθυσμών που πριν βρισκόταν σ’ απομόνωση. Ο υβριδισμός έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα στους άγριας ζωής και κυρίως στους ορνιθολόγους. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι αυτό της ασπροκέφαλης πάπια ή κεφαλούδι που απειλείται με εξαφάνιση από την εισαγωγή της κοκκινοκέφαλης πάπιας της Βορείου Αμερικής.