Το …μενού των λαγών!

Προσαρμοστικότητα της διατροφής ενός ευρυφάγου είδους: η περίπτωση του λαγού σε μεσογειακό αγρο-οικοσύστημα

Αποτέλεσε έρευνα των Δασολόγων-Θηραματολογων Δρ. Χρήστου Σώκου, Κώστα Ανδρεάδη και του καθηγητή Νικόλαου Παπαγεωργίου από τη Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό για τη ζωολογία:

Sokos C., Andreadis K., Papageorgiou N. 2015. Diet adaptability by a generalist herbivore: the case of brown hare in a Mediterranean agroecosystem. Zoological Studies 54(1): 1-9.

Εκτεταμένη περίληψη

Λαγοί συλλέχθηκαν πριν και μετά τις φθινοπωρινές βροχές από περιοχή με μωσαϊκό καλλιεργειών (ελιάς, καρπουζιού, ντομάτας και σιτηρών) και αειφύλλων πλατυφύλλων σε περιοχή της κοινότητας Κάστρου στην Π.Ε. Ηλείας. Προσδιορίστηκαν η ηλικία και το φύλο του κάθε λαγού και η μικροιστολογική ανάλυση εφαρμόστηκε στο στομαχικό περιεχόμενο για την αναγνώριση των φυτικών ειδών όπου κατανάλωσαν οι λαγοί. Συλλέχθηκαν τα κυριότερα 200 φυτικά είδη και αναγνωρίστηκαν, στη συνέχεια καταρτίστηκε κλείδα έτσι ώστε να αναγνωρίζονται από την επιδερμίδα τους με μικροϊστολογική ανάλυση. Οι υποθέσεις της έρευνας ήταν ότι οι λαγοί προσαρμόζουν τη διατροφή τους ανάλογα με τη φαινολογία της βλάστησης, ότι τα ενήλικα αρσενικά καταναλώνουν περισσότερα φυτικά είδη ή λιγότερα, ανάλογα με τη διαφοροποίηση των μετακινήσεων τους, την εμπειρία, τις διατροφικές ανάγκες. Ως εκ τούτου, η μελέτη προσπάθησε να: (1) αναγνωρίσει τα φυτικά είδη που καταναλώνονται από λαγό, και (2) να διερευνήσει τυχόν διαφορές ως προς τη σύνθεση της τροφής και το στομαχικό βάρος σε σχέση με την εποχή, το φύλο και την ηλικία.

Οι λαγοί κατανάλωσαν σοβαρά μεγαλύτερο αριθμό ειδών φυτών σε σύγκριση με άλλες έρευνες σε αγροτικές εκτάσεις της ηπειρωτικής Ευρώπης. Διαπιστώθηκε ότι σε αυτό το μεσογειακό οικοσύστημα ο λαγός προσαρμόζει τη διατροφή του από ένα συνδυασμό φυτοφαγίας και καρποφαγίας κατά την ξηροθερμική περίοδο, να στρέφεται κυρίως στη φυτοφαγία κατά την υγρή περίοδο. Την εποχή της ξηρασίας βρέθηκε η επέκταση του διατροφικού εύρους (το ζώο τρέφεται με περισσότερα είδη) και η αύξηση της καταναλωθείσας ποσότητας τροφής. Η ποιότητα τροφής το καλοκαίρι είναι μικρότερης θρεπτικής αξίας το θέρος οπότε ο λαγός καταναλώνει μεγαλύτερη ποσότητα για αντιστάθμιση των αναγκών του σε θρεπτικά. Η γεωργία επίσης βοηθά και συμβάλλει στον εμπλουτισμό της διατροφής, ιδίως κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου. Στους αρδευόμενους αγρούς φύονται τα βλήτα (Amaranthus sp.) και η περικοκλάδα (Convolvulus arvensis) τα οποία προτιμήθηκαν ιδιαίτερα από το λαγό. Το βλήτο σχεδόν εξαφανίζεται προς τη χειμερινή περίοδο, ενώ η περικοκλάδα περιορίζεται σημαντικά, συνεχίζοντας όμως, να υπάρχει στη διατροφή του ζώου. Με τις βροχές, από αρχές Οκτωβρίου, τα χειμερινά πλατύφυλλα αρχίζουν να φυτρώνουν, με σημαντικά είδη για το λαγό, να είναι η μηδική (Medicago sp.), το τριφύλλι (Trifolium sp.), τον τζοχό (Sonhcus sp.), το αγριοράδικο (Taraxacum officinale) και τη ραπανίδα (Raphanus raphanistrum).

Τα χειμερινά αγρωστώδη έχουν υψηλό ποσοστό σύνθεσης (στον ίδιο λαγό) και συχνότητας εμφάνισης (μεταξύ των λαγών) το φθινόπωρο και ιδιαίτερα το χειμώνα. Νωρίς το φθινόπωρο αρχίζουν να εμφανίζονται τα αγρωστώδη δασύπυρο (Dasypyrum sp.), αγριοβρώμη (Αvena sp.), βρόμος (Bromus sp.), δάκτυλίδα (Dactylis glomerata) και φαλαρίδα (Phalaris sp.) και λιγότερο τα υπόλοιπα είδη, κυρίως στις λιβαδικές εκτάσεις και σε χωράφια σε αγρανάπαυση, καθώς και σε μη φρεζαρισμένους ελαιώνες. Παράλληλα, από αρχές Οκτωβρίου αρχίζουν να σπέρνονται γρασίδια, κυρίως με βρώμη και λιγότερο με κριθάρι. Επιπλέον, στα χωράφια των ανοιξιάτικων καλλιεργειών που οργώνονται κατά το φθινόπωρο επικρατεί το λόλιο (Lolium sp.) και σε μικρότερο βαθμό η πόα (Poa annua), όπου επίσης προσφέρουν τροφή.

Τα θερινά αγρωστώδη όπως μουχρίτσα (Echinocloa crus-galli) και σετάρια (Setaria sp.) μετά τα μέσα φθινοπώρου, περιορίζονται, τόσο λόγω του οργώματος των ανοιξιάτικων καλλιεργειών όπου απαντούν, όσο και λόγω της ξήρανσης τους. Η αγριάδα (Cynodon dactylon) κατά το χειμώνα ξηραίνεται μερικώς, συνεχίζοντας όμως, να κατέχει σημαντικό ποσοστό κάλυψης και μεγάλη συχνότητα εμφάνισης στους στομάχους των λαγών. Το αγριοκρέμμυδο (Allium roseum) από τέλη Σεπτέμβρη αρχίζει να φυτρώνει κυρίως στους αμπελώνες, όπου και καταναλώνεται από το λαγό.

Κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για το λαγό της Μεσογείου είναι ότι καταναλώνει καρπούς όπως της γκορτσιάς (Pyrus amygdaliformis), αλλά και σταφύλια και καρπούς σιτηρών όπου έχουν απομείνει στις καλαμιές. Αυτές τις πηγές τροφής των καρπών και σπόρων τις εντοπίζουν και να τις καταναλώνουν περισσότερο οι ενήλικοι λαγοί σε αντίθεση με τους ανήλικους. Όσον αφορά τα δύο φύλα δεν βρέθηκε σημαντική διαφορά.

Το ξυνοτρίφυλλο (Oxalis pes-caprae, ένα ξενικό είδος οπου δεν έχει σχέση με το τριφύλλι) βρέθηκε ότι δεν καταναλώνεται από το λαγό αν και είναι σε μεγάλη αφθονία. Κάτι το οποίο είναι επόμενο καθώς περιέχει οξαλικό οξύ. Το είδος αυτό γίνεται τάπητας σε ελαιώνες όπου καλλιεργούνται εντατικά και εκτοπίζει άλλα φυτικά είδη όπου προσφέρουν τροφή στο λαγό. Συνεπώς σε θέσεις όπου αναπτύσσεται η μονοκαλλιέργεια της ελιάς και εξαπλώνεται το ξυνοτρίφυλλο υποβαθμίζεται το ενδιαίτημα για το λαγό με πιθανές επιπτώσεις για το ζώο.

Συμπερασματικά ο λαγός μπορεί να χαρακτηριστεί ως «προαιρετικά ευρυφάγο φυτοφάγο είδος» όπου προσαρμόζει τη διατροφή του ανάλογα με τις εποχιακές αλλαγές της βλάστησης και τις ανάγκες του. Στα μεσογειακά οικοσυστήματα οι σπόροι, τα φρούτα και τα σταφύλια εμπλουτίζουν τη διατροφή του είδους κατά την ξηροθερμική περίοδο. Ωστόσο τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι ανήλικοι λαγοί δεν μπορούν να εκμεταλλευτούν όλες τις διαθέσιμες πηγές τροφών, όπως τα φρούτα και τους σπόρους, τόσο αποτελεσματικά όσο οι ενήλικες.