Yδρόβια: Παπιά μου ταξιδιάρικα

κείμενο: Ζαφείρης Κινάλης
πίνακες: Αndrea Mazzoli

Ελάχιστα από τα θεάματα της φύσης είναι πιο εντυπωσιακά στο μάτι, από ένα μεγάλο κοπάδι πρασινοκέφαλα ή άλλα υδρόβια πουλιά, που πετάνε σε σχηματισμό για πιο ζευστά μέση, “σπρωγμένα” από το χειμώνα που καταφτάνει… Ανάλογα με το είδος των πουλιών, οι αποστάσεις που καλύπτονται είναι από 1.000 έως 4.000 χιλιόμετρα.
Οι αποστάσεις που καλύπτουν οι αγριόπαπιες μπορεί να φθάσουν και τα 500 έως 600 χιλιόμετρα στη διάρκεια μιας νύχτας ή 12 ωρών ταξιδιού, αν και ο μέσος όρος της απόστασης είναι περίπου 300 χιλιόμετρα… Αυτή η υπέρ-προσπάθεια καταπονεί το πουλί και έχει σαν αποτέλεσμα την δραματική μείωση του βάρους του. Γι αυτό, τα πρώτα παπιά που θηρεύονται στον Έβρο τον καιρό της αποδημίας είναι αδύνατα, εξαιτίας της κατανάλωσης του λίπους τους κατά την πτήση, και όχι γιατί είναι ΄΄πεινασμένα΄΄ όπως ευρέως πιστεύεται….
Η χειμερινή αποδημία για τα υδρόβια πουλιά ξεκινάει από τον Οκτώβριο- Νοέμβριο… Τα πουλιά συνήθως ταξιδεύουν τη νύχτα, ενώ την ημέρα ξεκουράζονται στον πλησιέστερο υγρότοπο – ΄΄σταθμό΄΄ που θα συναντήσουν, μέχρι να ξαναρχίσουν το ταξίδι τους.
Αν σε αυτόν υγρότοπο συναντήσουν ικανές και αναγκαίες συνθήκες για να μπορέσουν να παρατείνουν την παραμονή τους, το κάνουν για όσο διάστημα συνεχίσουν να υφίστανται αυτές οι συνθήκες.
Τα παπιά, οι χήνες και τα άλλα υδρόβια πουλιά δεν μεταναστεύουν ταυτόχρονα, όπως άλλα πουλιά όταν έρθει ο καιρός τους… Πολλά μένουν πίσω, εκεί που ζευγάρωσαν και φωλεοποίησαν, γιατί το βιολογικό ΄΄σύνθημα΄΄ της φυγής δεν έχει ακόμα δοθεί μέσα τους!

Με οδηγό τον καιρό

Αν μάλιστα δεν ζοριστούν από τις καιρικές συνθήκες, δεν μεταναστεύουν καθόλου. Άλλοτε πάλι, κάνουν μικρές μόνο μετατοπίσεις προς τα νότια σε αποστάσεις μερικών χιλιομέτρων, για να αποφύγουν τοπικές δυσμενείς συνθήκες. Αυτά τα ίδια πουλιά επανέρχονται στις αρχικές τους θέσεις όταν ο καιρός βελτιωθεί, διαγράφοντας περιστασιακές πορείες μπρος – πίσω…
Μπορεί δηλαδή ολόκληρα κοπάδια από πρασινοκέφαλα να είναι στα Βαλκάνια, αλλά αν ο καιρός δεν ΄΄βοηθήσει΄΄ να μην περάσουν ποτέ τα…σύνορα προς την Ελλάδα για να ξεχειμωνιάσουν!
Πάντως, οι καιρικές συνθήκες του χειμώνα, η μικρότερη διάρκεια της ημέρας, οι βαριές συννεφιές που επικρατούν συχνά τις νύχτες που ταξιδεύουν τα πουλιά, μπορεί να τα αποπροσανατολίσουν και να τα μπερδέψουν.
Η μετανάστευση από τις βορειότερες προς τις νοτιότερες περιοχές, γίνεται κυρίως για την εύρεση τροφής σε τοποθεσίες που επικρατούν ήπιες καιρικές συνθήκες.

Επιστήμονες λένε ότι, το ΄΄σύνθημα΄΄ στα πουλιά δίνεται όταν εξισώνεται χρονικά η μέρα με την νύχτα… Έτσι, ενεργοποιείται στον εγκέφαλο των πουλιών ένας μηχανισμός που τα διεγείρει και τα ωθεί να μεταναστεύσουν.

Τα ΄΄βοηθήματα πλοήγησης΄΄ σε αυτό το ταξίδι είναι πολλά: η ευαισθησία των πουλιών στο μαγνητικό πεδίο της γης, η εσωτερική τους ΄΄πυξίδα΄΄, τα αστέρια, ο ήλιος , το φεγγάρι….
Και βέβαια, η αναγνωρισιμότητα του ανάγλυφου του εδάφους από τα παλιότερα και πιο έμπειρα πουλιά κάθε σμήνους!
Οι λεκάνες μεταξύ των οροσειρών αποτελούν φυσικές διόδους για πολλά χιλιόμετρα, στην ΄΄κατεβασιά΄΄ τους.
Τα πουλιά έχουν μεγάλη ευαισθησία στις καιρικές συνθήκες που επικρατούνε για να ξεκινήσουν το ταξίδι , όχι μόνο όμως στον τόπο αναχώρησης.
Όσο και να φαίνεται απίθανο, τα σμήνη των υδροβίων έχουν την ικανότητητα ΄΄πρόγνωσης΄΄ του καιρού τόσο για τις περιοχές που θα διασχίσουν κατά την πτήση, όσο και για τον τόπο του τελικού τους προορισμού.

Μιλώντας για τις πάπιες και τα άλλα υδρόβια, ευνοϊκοί για την αποδημία είναι οι βόρειοι και βορειοανατολικοί άνεμοι, φτάνει να μην είναι σφοδρής ένατασης…
Με ισχυρό άνεμο η αποδημία προς το νότο σταματάει εκεί που βρίσκονται τα πουλιά, όπως και με την άπνοια.

Οι ΄΄δρόμοι΄΄ της αποδημίας

Η μεγάλη συγκέντρωση φωτισμού στις πόλεις ή άλλες δυνατές πηγές φωτισμού , όπως είναι οι φάροι μέσα στο σκοτάδι, ελκύουν τα πουλιά και κάποιες φορές… τα πλανεύουν από την πορεία τους.
Μια χρονιά το Σεπτέμβριο, η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης είχε πολύ δυνατούς προβολείς δέσμης, που περιστρέφονταν στον ουρανό.
Ένα πλήθος από μεταναστευτικά πουλιά, θαμπωμένα από το ισχυρό φως, ήταν διάσπαρτα στους χώρους της Έκθεσης όλο το βράδυ!

Τα παπιά και τα άλλα υδρόβια χρησιμοποιούν εδώ και αιώνες τις ίδιες μεταναστευτικές οδούς στην περιοχή της βαλκανικής!

Είναι ένας ΄΄δρόμος΄΄ που περνά από τα παράλια της Βαλτικής θάλασσας και τον Εύξεινο πόντο. Και δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα… πιο παλιά και μεγάλης ηλικίας πουλιά είναι αυτά που γνωρίζουν τα μέρη και οδηγούνε τα κοπάδια , αφού έχει παρατηρηθεί ότι, τα πρώτα μεταναστευτικά ΄΄κύματα΄΄ αποτελούνται από νεαρά πουλιά και ΄΄φετινάρια΄΄!

Ο κυνηγός που παρατηρεί συστηματικά την μεταναστευτική συμπεριφορά των υδροβίων από χρονιά σε χρονιά σε ένα συγκεκριμένο κυνηγότοπο, είναι σε πολύ πιο πλεονεκτική θέση από έναν ευκαιριακό επισκέπτη.
Οι περισσότεροι ΄΄επισκέπτες΄΄ κυνηγοί, έχουν συνδέσει το κυνήγι της πάπιας με…τα χιόνια και την βαρυχειμωνιά…
Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα, ή τουλάχιστον δεν είναι μόνο έτσι!

Πολλά καλά κυνήγια στις αγριόπαπιες έχουν γίνει με ήπιο καιρό , όπου τα ΄΄τουφέκια΄΄ στο βάλτο είναι ακόμα λιγοστά, αλλά αυτοί που τα κρατάνε είναι άνθρωποι που ξέρουν πότε θα ΄΄μπουν΄΄ τα πρώτα κύματα των πουλιών.
Γεγονός είναι ότι, τα συγκεκριμένα είδη υδροβίων επιστρέφουν σε καθορισμένες περιοχές κάθε χρονιά, στον ίδιο περίπου χρόνο και με ελάχιστες αποκλίσεις.
Ο όγκος των πουλιών αργότερα τον χειμώνα θα είναι βέβαια μεγαλύτερος, αλλά ανάλογα αυξάνεται και ο αριθμός των κυνηγών, στα λιγοστά μέρη που βέβαια συνεχίζει ακόμα να επιτρέπεται το κυνήγι των υδροβίων…

Τα πουλιά που δεν μετανάστευσαν τον Οκτώβρη , αλλά παρέμειναν στον βορά στους τόπους φωλεοποίησης, αναγκάζονται τον Δεκέμβρη – Γενάρη με την βαρυχειμωνιά να μετακινηθούνε νότια… Παρατηρείται τότε στους κυνηγότοπούς μεγάλη συγκέντρωση υδροβίων, αλλά δεν πρέπει να συγχέεται με την κανονική αποδημία που αρχίζει πολύ νωρίτερα.