Ιχνηλάτες & Σκύλοι Φέρμας! Ομοιότητες και διαφορές!

Κείμενο: Pier Luigi Peccorini Maggi

Φωτο: Ν. Φωτακόπουλος

Οι ιχνηλάτες και τα σκυλιά φέρμας αποτελούν τις δύο κορυφαίες εκδοχές της κυνηγετικής δραστηριότητας: αρχαιότατη η πρώτη και μόνο αρχαία η δεύτερη. Τα πρώτα, στην παρουσία του θηράματος, αντιδρούν με την καταδίωξή του, και τα δεύτερα με την ακινησία. Οι πρώτοι κυνηγάνε θηράματα που αποφεύγουν τον κίνδυνο ή την απειλή με το τρέξιμο, ενώ τα άλλα σκυλιά τα θηράματα που – αν και περνάνε τη ζωή τους στο έδαφος – πετάνε.

Τα σκυλιά φέρμας, απασχολημένα στην άμεση έρευνα του θηράματος, κρατάνε το κεφάλι ψηλά για να πιάσουν μια ζεστή αναθυμίαση που πλανάται στον αέρα. Οι ιχνηλάτες, επειδή πρέπει να αρχίζουν την εργασία τους από πιο μακριά στην προσπάθεια να εντοπίσουν τα ίχνη ενός θηράματος που βρίσκεται ήδη στη φωλιά, κρατάνε τη μύτη κολλημένη στο έδαφος για να μπορέσουν να πιάσουν μια κρύα αναθυμίαση και να την ακολουθήσουν μέχρι την πηγή της. Αυτό είναι καθορισμένο από την αντίθετη συμπεριφορά των ειδών που κυνηγιούνται: τα εδαφόβια πουλιά κάνουν μια ημερήσια ζωή, ενώ τα θηλαστικά (ας πάρουμε το λαγό για παράδειγμα) σπέρνουν τις αναθυμιάσεις κυρίως τη νύχτα.

Επίσης, εάν αναλύσουμε τα ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά (χαρακτήρας και μορφολογία) των διαφόρων φυλών που ανήκουν στις δύο ομάδες, διαπιστώνουμε κεφαλαιώδεις διαφορές.

Διαφορές που αφορούν τη μέθοδο εργασίας, τον ψυχικό, ανατομικό και φυσιολογικό “εξοπλισμό” (κυρίως το οσφρηντικό τους σύστημα), την ιστορική εποχή που δημιουργήθηκαν…

Όπως και νά `χει, τα σκυλιά φέρμας και οι ιχνηλάτες συνιστούν τους “αντίποδες” της κυνηγετικής κυνοφιλίας.

Οι ιχνηλάτες π.χ. ξεχύνονται να καταδιώξουν το τριχωτό θήραμα με “κλαφουνίσματα” (το χαρακτηριστικό γαύγισμα του ιχνηλάτη όταν καταδιώκει το θήραμάτου), υποκύπτοντας στο αρχέγονο κάλεσμα του κοπαδιού και στην ανάγκη να διατηρηθεί το πνεύμα και η συνοχή της αγέλης.

Κι όμως, παρόλο που με την επιλογή των φυλών φέρμας και ιχνηλασίας καλλιεργήθηκαν και σταθεροποιήθηκαν τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά, πολύ συχνά διαπιστώνουμε ακόμα και σήμερα την εκδήλωση…κοινών κλίσεων!

Γιατί είναι πασίγνωστο πως πίσω από ορισμένες συμπεριφορές του σκύλου φέρμας κρύβεται το DNA του “αρχαίου” σκύλου, μια αρχαία δηλαδή “ψυχή” που είναι βέβαια πολύ πιο έντονα διατηρημένη στους ιχνηλάτες…

Υπάρχει ενίοτε η ανάγκη να διορθωθούν σκυλιά φέρμας που έχουν την τάση να σπάνε τη φέρμα και να ζορίζουν το θήραμα.

Το να καταδιώκουν τα θηράματα είναι μια ενστικτώδης ενέργεια σε όλους σχεδόν τους σκύλους φέρμας, ενώ σε μερικούς κατά τη διάρκεια π.χ. που βρίσκονται στο κατόπι ενός λαγού επανεμφανίζεται η ανάγκη να τον “κλαφουνίσουν”.

Αν και αυτή η ενέργεια των σκύλων φέρμας είναι πολύ διαφορετική από την επίμονη καταδίωξη των ιχνηλατών, στη βάση της πάντως έχει ένα πρωτόγονο ερέθισμα με λεηλατική και διατροφική προέλευση.

Ο χαρακτήρας των ιχνηλατών είναι εμφανής και στο μεγάλο πάθος που όλες οι φυλές φέρμας δείχνουν προς το λαγό, αν και δεν έχουν τα απαραίτητα προσόντα για να τον κυνηγούν αποτελεσματικά. Και όμως, κάποιος σκύλος φέρμας με το πέρασμα του χρόνου και βάζοντας στην άκρη ορισμένες κλίσεις τυπικές της φυλής στην οποία ανήκει, θα μπορούσε να αποδειχθεί ικανότατος στο κυνήγι του λαγού. Σ` αυτήν την περίπτωση όμως καθοριστική σημασία έχει η επέμβαση και οι συνήθειες εκείνου που το πηγαίνει στο κυνήγι.

Είναι αντιθέτως πολύ πιο σπάνιο να αναπτύσσουν οι ιχνηλάτες συμπεριφορές που ανήκουν στο σκύλο φέρμας, για τον απλούστατο λόγο ότι αυτός ο τελευταίος είναι περισσότερο “τεχνητός” και προσαρμοσμένος στις ανάγκες του ανθρώπου που άλλωστε τον δημιούργησε. Η σταθεροποίηση της φέρμας, πράγματι, αποκτήθηκε και στη συνέχεια εδραιώθηκε από τη στάση της ενέδρας που το άγριο σκυλί είχε αναπτύξει, λίγο πριν να επιτεθεί στη λεία. Εκείνη τη συμπεριφορά μπορούμε ακόμα να τη διαπιστώσουμε στις αλεπούδες και τα αιλουροειδή.

Σίγουρα μερικά άτομα των αρχαίων ιχνηλατών (κάνει μια αναφορά κι ο Ξενοφώντας) είχαν ένα ένστικτο ενέδρας που, αντίθετα με το σκύλο φέρμας, φρόντισε ο άνθρωπος να “απαλειφθεί” με την επιλεκτική αναπαραγωγή. Το πιθανότερο είναι να επρόκειτο για ένα χαρακτηριστικό, που υπήρχε στον γενετικό εξοπλισμό των αρπακτικών που κυνηγούσαν σε αγέλες ζώα μεγάλου μεγέθους.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στο κυνήγι που διεξαγόταν εκείνες τις εποχές, οι σκύλοι δε διέθεταν τα “εξειδεκευμένα” προτερήματα του σήμερα. Μορφολογικά π.χ. δεν υπήρχαν πάντα καθαρές διακρίσεις σαν τις τωρινές.

Στο λατινικό κόσμο και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορική εποχή υπήρχαν τρεις βασικές τυπολογίες που αφορούσαν τα σκυλιά:

“Celeres” (γρήγοροι) με την κατασκευή του λαγωνικού, τα σκυλιά “pugnaces” (μαχητικά) του τύπου των μολοσσών και τα σκυλιά “sagaces” (τα οσφρηντικά) από τις γραμμές του μπρακ.

Μόνο προς τον 15ο αιώνα άρχισαν να επιλέγουν ανάλογα με τις ικανότητες που υπήρχαν σε ορισμένα σκυλιά.

Στην Ιταλία, μέχρι τότε ονομάζανε “μπρακ” εκείνα τα σκυλιά που χρησιμοποιούνταν στο κυνήγι του λαγού και των οπληφόρων. Αναφέρω μερικά αποσπάσματα που είναι καθοριστικά για να βεβαιώσουν όσα υποστηρίζω μέχρι τώρα.

Ο Michelangelo Biondo (1497 – 1565), ήταν συγγραφέας ενός βιβλίου με τίτλο “Σκυλιά και Κυνήγι”, ανάμεσα στα πιο σημαντικά της αρχαιότητας. Αυτός, γράφοντας για τα “οσφρηντικά” σκυλιά, σημείωνε ότι “ζωηρή είναι η κίνηση της κομμένης ουράς και η κίνηση της μουσούδας ενώ οσφραίνεται το έδαφος”.

Η συμπεριφορά αυτού του σκύλου που “μυρίζει το έδαφος” (ντοριάζει) λογικά μας κάνει να υποθέτουμε πως επρόκειτο για ένα σκυλί προσηλωμένο να πιάνει μια κρύα μυρωδιά, και κατ` επέκτασιν πως ήταν ένας ιχνηλάτης. Επιβεβαιώνει αυτή την υπόθεση και το επόμενο απόσπασμα: “θεωρώ πιο έξυπνο το σκύλο που μυρίζει για πολύ τους βάτους και τα αγκαθώδη φυτά ψάχνοντας τη λεία”.

Αλλά στη η συνέχεια διαπιστώνει ότι (ορίστε το χαρακτηριστικό που εκδηλώνεται σε μερικά άτομα) “τελικά είναι ένας άριστος οσφρητικός σκύλος εκείνος που ακινητοποιείται όταν έχει εντοπίσει τη λεία περιμένοντας τον αφέντη”. Ήταν λοιπόν εκείνος ένας σκύλος φέρμας; Όχι ακόμη, αλλά θα γινόταν.

Η κλίση να ακινητοποιείται όταν διαισθανόταν την παρουσία του θηράματος εκδηλωνόταν μόνο σε μερικά άτομα της ίδιας οικογενείας, τόσο που ο Biondo, μιλώντας πάντα για το ίδιο τύπο σκύλου (τον οσφρητικό), έγραφε ότι θεωρούσε “άριστο εκείνον που κοκκάλωνε περιμένοντας τον αφέντη”.

Η αντίδραση στα οσφρητικά ερεθίσματα με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο (π,χ, με τη φέρμα) ήταν μάλλον από παλιά έτοιμη να εκδηλωθεί, ήταν έμφυτη συμπεριφορά ενός μεριδίου που ανήκε στο ίδιο είδος. Ο άνθρωπος, όταν ήθελε να καθορίσει και να αναπτύξει ορισμένες συμπεριφορές μέσω της τεχνητής επιλογής δεν δημιούργησε τίποτα: Διευκόλυνε μόνο αυτή την εξέλιξη μέσω επιλεκτικών ζευγαρωμάτων.

Ο επίλογος αυτού του όμορφου και περιπετειώδους παραμυθιού εκφράσθηκε από τον Γάλλο μελετητή Toussenel όταν έλεγε ότι “σε κάθε σκύλο υπάρχει ένα κυνηγόσκυλο, και σε κάθε κυνηγόσκυλο υπάρχει ένας ιχνηλάτης” Μια αναμφισβήτητη αλήθεια!