Τα …αρδίκια της Μάνης!

Κείμενο: Πηνελόπη Ι. Καπετανάκη

Φωτο: Ν. Φωτακόπουλος

Η Πηνελόπη Ι. Καπετανάκη στο πλαίσιο των σπουδών της στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου έκανε την εργασία της ως φοιτήτρια, για τα ορτύκια και το κυνήγι τους στην Μάνη. Το κατώτερο κείμενο είναι απόσπασμα από την εργασία της που εντυπωσιάζει για την πληρότητά της όπως και για τα ιστορικά στοιχεία που παρουσιάζει για τα όσα συνέβαιναν τον αρδικολόη μήνα (Σεπτέμβρη) στον τόπο της καταγωγής της. Οι κυνηγετικές οργανώσεις ασφαλώς θα πρέπει να (επι)βραβεύουν τέτοιες εργασίες που αναδεικνύουν την βαθειά σχέση του λαού μας με το κυνήγι και τις παραδόσεις του. Και αν δεν το έχουν κάνει μέχρι τώρα ποτέ δεν είναι αργά. Ν. Φ

Ο αρδικολόης μήνας…

Το ατομικό κυνήγι με απόχη γινόταν σε καλλιεργημένες περιοχές, όπου ο αριθμός των ορτυκιών δεν ήταν μεγάλος, αλλά οι κυνηγοί μπορούσαν «να λέπουσι χάμου τ΄ αρδύκια και να τα κουπώνουσι». Το κυνήγι αυτό γινόταν συνήθως τις απογευματινές ώρες κατά τις οποίες τα ορτύκια λόγω του καύσωνα παρουσίαζαν απροθυμία προς πτήση.
Αντιθέτως, το κυνήγι της Τραπέλας αποτελούσε μια τεχνική ομαδικού κυνηγιού ορτυκιών στη Μάνη. Την Τραπέλα την αποτελούσε μια ομάδα κυνηγών 7 έως 11 ατόμων, οι λεγόμενοι αποχάδες. Φτάνοντας στους ορτυκότοπους οι αποχάδες διατάσσονταν σε σχήμα οξείας γωνίας ή λαβίδας, όπως σημειώνει ο Κ. Κάσσης, «έχοντος την κορυφή προς το κάτω μέρος των πρανών εδαφών».

Ήταν τέτοια η σημασία των ορτυκιών για τους μανιάτες, που μέχρι…. και γάτες επιστρατεύονταν για το κυνήγι τους!

Ο Ντίνος Παπαδογεωργής αναφέρει σχετικά: «Όσοι τις χρησιμοποιούσαν για το σκοπό αυτό φρόντιζαν ώστε η γάτα τους κατά το αρδυκολόη να έχει τέκνο. Έδεναν λοιπόν το γατάκι την νύχτα και η γάτα κουβαλούσε μέχρι το πρωί πουλιά τα οποία ήταν πολλές φορές περισσότερα από όσα κυνηγούσε ένας καλός κυνηγός. Χρήση της γάτας για το σκοπό αυτό έκαναν συνήθως άτομα που δεν ήταν σε θέση να κυνηγήσουν με απόχη».

Το κυνήγι με το τουφέκι στις αρχές του 20ού αιώνα γινόταν κάτω από αυστηρούς περιορισμούς. Στα 1910 ο Πέτρος Κολονάρος από την Κίττα γράφει:

– «Επετράπη εις τον κοσμάκην να κυνηγά άνευ αδείας, ενώ πρότερον αφηρπάζοντο τα όπλα ανεπιτρεπτεί υπό των αποσπασμάτων. Όλοι λοιπόν θα κυνηγούν για να κερδίσουν κάτι τι από τα ορτύκια μας χωρίς καρδιοκτύπι αφαρπαγής του όπλου του υπό της εξουσίας. Ας κερδίζει κάτι ο κόσμος τέλος πάντων γενομένης κάποιας επιεικείας».
Οι κυνηγοί με τουφέκι απαγορευόταν να κυνηγήσουν στους χώρους των τραπελών… Μόνον μετά την διέλευση της τραπέλας επιτρεπόταν σ΄ αυτούς να κυνηγήσουν εκεί. Πάντα όμως οι κυνηγοί με όπλα θα έπρεπε να βρίσκονται σε απόσταση εκτός βολής όπλου από την τραπέλα.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που το κυνήγι των ορτυκιών, είχε κόστος σε ατυχήματα και ανθρώπινες ζωές Παραθέτω ενδεικτικά αποσπάσματα από δημοσιεύσεις στον τύπο:

ΚΙΤΤΑ, 26 Αυγούστου 1906 (του ανταποκριτού μας). «Καίτοι εν τη αρχή ον το κυνήγιον, εν τούτοις εσημείωσε δύο μικροδυστυχήματα μέχρι τούδε, ως τούτο συμβαίνει συνήθως κατά την θήραν των ορτυκιών. Προ τινων ημερών εις το χωρίον Οχιά ετραυμάτισεν ο Μιχ. Σαμπατάκος τον Νικολ. Καταβελλάκον εις τον αριστερόν οφθαλμόν και διατρέχει κίνδυνον να απολέση αυτόν. Χθες πάλιν ενταύθα, ενώ εκυνήγουν οι αδελφοί Ηλίας Καβατζάς, φοιτητής της φαρμακευτικής και Γεώργιος, τελειόφοιτος του Γυμνασίου, επλήγωσεν ο δεύτερος τον πρώτον, δι΄ απροσέκτου χειρισμού του όπλου εις τας μηρικάς αρθρώσεις αμφοτέρων των γονάτων…. Ας παραδειγματισθώσιν όθεν και εκ τούτου οι γονείς και κηδεμόνες των ανηλίκων μικρών κυνηγών, οίτινες ούτως ή άλλως διακινδυνεύουσιν, όπως μη συμβώσιν απευκταία ανεπανόρθωτα».
ΚΙΤΤΑ, 31 Αυγούστου 1910. «Τραυματισμός συνέβη εις την κωμόπολιν Λάγεια…. Ο Αντώνιος Κάρκαλης ετραυματίσθη κατά το κυνήγιον ορτυκιών υπό τινος συγχωρίου του Κούζουλα αγνώστου ονόματος δια τελείως ασημάντους λόγους».
ΓΕΡΟΛΙΜΗΝ, 9 Σεπτεμβρίου 1910. (Του ανταποκριτού μας Πέτρου Π. Κολονάρου). «Την παρελθούσαν εβδομάδα ο Βασ. Σιμάκος, κάτοικος της κωμοπόλεως μας, κυνηγών εις την περιοχήν Γερολιμένος ετραυματίσθη εξ αμελείας μολονότι υπάρχουν υπόνοιαι εκουσίου τραυματισμού εκ του ότι ο δράστης τραπείς εις φυγήν παραμένει εισέτι άγνωστος και τα βλήματα δεν είναι του συνήθους μεγέθους δια το κυνήγιον ορτυκίων, αλλά μεγαλύτερα. Ούχ ήττον όμως εφιστώμεν την προσοχήν των κυνηγούντων, διότι ακουσίως δύνανται να γίνωσιν ούτοι φονείς και εξ αυτών άλλοι αναιτίως γίνονται θύματα, ως τοιαύτα αρκετά εσημειώθησαν εφέτος».

Εξαγωγικό προιόν!

Σύμφωνα με τον Ντίνο Παπαδογεωργή, από τα μέσα του 16ου αιώνα, οπότε καταστέλλεται η πειρατεία και η Μεσόγειος απαλλάσσεται από την Αραβική μάστιγα, αρχίζει το εμπόριο της Μάνης με τα λιμάνια της Ελλάδας και της υπόλοιπης Μεσογείου. Μεγάλες κλούβες με ζωντανά ορτύκια πωλούνται από τους Μανιάτες και αναπτύσσεται ένα προσοδοφόρο εμπόριο. Έτσι δημιουργείται η ανάγκη να συλλαμβάνονται περισσότερα ορτύκια ζωντανά και οπωσδήποτε να μην είναι «ουδέ εις το ελάχιστον τραυματισμένα».
Στα 1895 ο Γ. Π. Παρασκευόπουλος αναφέρει: «Ζωηρότατον δε το εμπόριον των ορτύγων. Ποίος δεν έτυχε να παρατηρήση τα διάφορα Γαλλικά ατμόπλοια τα δια Μασσαλίαν αναχωρούντα εκ Πειραιώς, πως εστοιβαγμένα έχουν εκατοντάδας κλωβών πλήρων του νοστιμωτάτου αυτού κυνηγίου».

Σύμφωνα με την Ευαγγελία Καπετανάκου στα τέλη του 19ου αιώνα ΄΄ η εξαγωγή κυμαίνεται από έτους εις έτος μεταξύ των 100 και 150 χιλιάδων ζώντων ορτύγων.».

Στα 1910 ο Πέτρος Κολονάρος γράφει: «από τον Γερολιμένα εφορτώθη υπό των ενταύθα εμπόρων ορτυκίων κ.κ. Ι. Χεριάτου, Περιμένη και Θ. Κυρίμη η πρώτη δόσις των ορτυκίων επί του ατμοπλοίου «Κρήτη» της Εταιρείας Γουδή κατευθυνομένου εις Πειραιά. Εκείθεν θα κατευθυνθούν εις Μασσαλίαν της Γαλλίας. Δια συμφωνίας έχουν ορίσει να μεταπωλούν ίσον ποσόν ορτυκίων, όπερ εφέτος έφθασεν εις τας 33 χιλιάδας (11 χιλιάδας έκαστος). Το ποσόν αυτό δεν είναι διόλου ικανοποιητικόν, διότι άλλα έτη το άθροισμα της α΄ δόσεως και των τριών ε υπερέβαινε τας 150 και 170 πολλάκις χιλιάδας».

Ένας παλιός πρόεδρος της κοινότητας του Γερολιμένα στα 1966 θυμάται:

-«Εκατόν είκοσι χιλιάδες ορτύκια το χρόνο έφθανε η εξαγωγή στη Γαλλία. Έρχονταν τα φραντσέζικα παπόρια στην Καλαμάτα και φόρτωναν κατευθείαν για Μασσαλία».
Στις αρχές του 20ού αιώνα το ορτύκι κατακτά όλο και περισσότερο τις διατροφικές προτιμήσεις των Αθηναίων. Ως αστική διατροφική επιλογή σχολιάζεται μάλιστα και από τον τύπο της εποχής:

– «Οι Αθηναίοι αυτήν την εποχήν δεν έχουν ανάγκην από γάλλους, τρέφονται όλο με ορτύκι και τρυγώνι!». Οι προμηθευτές διαφημίζονται ακόμα και μέσω του τύπου:

– – «Εις το κατάστημα του κ. Θ. Πιτσούλη και Κ. Μηλούλη ευρίσκονται ορτύκια του κυνηγιού προς 60 λεπτά έκαστον». Η ζήτηση αυτή διαμορφώνει και την υψηλή τους τιμή.

Στα 1901 η εφημερίδα Σκριπ αναφέρει: «Το ακριβώτερον πράγμα είναι εις τα ξενοδοχεία το ορτύκι! Έχει 1,20 το ολιγώτερον! Εις την αγοράν έχει 30 λεπτά μονάχα». Δύο χρόνια αργότερα, στα 1903, η ίδια εφημερίδα ενημερώνει το αναγνωστικό της κοινό ότι:

– «Εις την αγοράν τα τελευταία ορτύκια και τρυγώνια υπερτιμήθησαν…Εις τα ξενοδοχεία η τιμή ενός ορτυκιού ανέρχεται εις το ποσόν, το οποίον έδωσαν μέχρι τούδε οι πλούσιοι υπέρ της Μακεδονίας, δηλαδή εις 2 και 50».