Σημειώσεις για πάπιες και χήνες!

Κείμενο: Ζαφείρης Κινάλης

Φώτο: Ν. Φωτακόπουλος

Οι πάπιες είναι πουλιά που περνούν την ζωή τους στα νερά, και η όλη κατασκευή και μορφολογία τους είναι κατάλληλες για αυτές τις συνθήκες.

Και οι πάπιες και οι χήνες είναι δυνατά πουλιά με μακρόστενο κορμό, που τα βοηθάει να κολυμπούν, αλλά και να πετούν λόγω του αεροδυναμικού σχήματος του σώματός τους. Τα φτερά είναι μεγάλα και σπαθωτά, τοποθετημένα πίσω από το μέσον του σώματος, με μικρή υποτυπώδη ουρά. Το πηγαίο μέρος του πουλιού κρύβει αδένες που εκκρίνουν λίπος, το οποίο αλείφει με το ράμφος σε όλο το σώμα επιμελώς για να αδιαβροχοποιήσει το πολύ πυκνό φτέρωμα. Ο λαιμός τους είναι μακρύς, με δυνατό ράμφος από σκληρό δέρμα, πλατύ και δυνατό με οδόντωση, ώστε να συλλαμβάνουν και να συγκρατούν την τροφή.

Tα πόδια τους έχουν ανάμεσα στα 3 δάκτυλα νηκτικές μεμβράνες για να κολυμπούν στο νερό, αλλά και να περπατούνε με ευχέρεια στους λασπότοπους χωρίς να βουλιάζουν. Είναι άριστοι κολυμβητές τόσο στην επιφάνεια του νερού όσο και μέσα σε αυτό, εφόσον μπορούν να κάνουν επιτόπου βουτιές ή και μακροβούτια, αν και όπου χρειαστεί.

Η σημασία του χρωματισμού

Τα παπιά έχουν διαφορετικό χρωματισμό το αρσενικό από το θηλυκό, ενώ στους κύκνους, στις χήνες και στις χηνοπάπιες τα γένη έχουν όμοιο χρωματισμό.

Σχεδόν όλα τα θηλυκά παπιά έχουν καφετί χρώμα φτερώματος, σαν να προσπαθεί η φύση να τα παραλλάξει με την βλάστηση και να τα προστατέψει, όταν έχουν φωλιές και επωάζουν ή μεγαλώνουν τα μικρά τους. Άλλωστε και όλα τα νεαρά πουλιά έχουν αυτόν τον χρωματισμό του θηλυκού, μέχρι να ενηλικιωθούν και να γίνει στα αρσενικά ο διαχωρισμός των χρωμάτων. Τα αρσενικά είναι αυτά που φέρουν ποικιλία χρωμάτων και ταυτοποιούν το κοπάδι εν πτήσει, ή όταν βρίσκεται στο νερό.

Χαρακτηριστικό στις πάπιες είναι ο τετράγωνος μπλε-πράσινος καθρέπτης στα φτερά τους κάτω από τα καλυπτήρια της φτερούγας, ανάμεσα στα πρωτεύοντα και δευτερεύοντα ερετικά (πάντα στο έξω μέρος για να είναι ορατός όταν κολυμπάνε, αλλά κυρίως όταν πετάνε).

Πολύ χαρακτηριστική είναι η εικόνα που δίνει το φτέρωμα κατά την πτήση τους, που δίνει και τις περισσότερες πληροφορίες (το σχήμα των φτερούγων, οι χρωματικές ζώνες στα πρωτεύοντα ερετικά ή στα καλυπτήρια της φτερούγας, ο λαιμός των πουλιών, ο χρωματισμός του κεφαλιού, του κορμού κ.λ.π. στα αρσενικά).

Η φωνή, όπως σε όλα τα πουλιά, έτσι και στα υδρόβια είναι για την μεταξύ τους επικοινωνία. Κάθε είδος έχει την δική του χαρακτηριστική «διάλεκτο», αλλά ο συναγερμός για επερχόμενο κίνδυνο σε όλα τα είδη γίνεται κατανοητός από οποιαδήποτε φωνή και αν εγείρεται.

Είναι δύσκολο να περιγραφεί η φωνή των πουλιών. Μόνο με την επιτόπου «αυτοψία» στον βάλτο θα μπορέσει κάποιος να έχει άποψη. Χαρακτηριστικό είναι το σφύριγμα που κάνει το σφυρικτάρι, απ’ όπου προήλθε και το όνομά του. Όπως και η γνώριμη σε όλους φωνή της πρασινοκέφαλης. Τα υπόλοιπα πουλιά έχουν διάφορες φωνές που άλλες μοιάζουν με βραχνό κράξιμο, άλλες με τριγμό, τα ανοιξιάτικα κιρκίρια έχουν το μεταλλικό κρι –κρι επαναλαμβανόμενο σε σειρές 7-9 επαναλήψεων κλπ. Οι χήνες είναι πιο θορυβώδεις, με δυνατή φωνή και αρκετά φλύαρες τόσο κατά την πτήση, όσο και όταν κάθονται στο έδαφος.

…αετίσια όραση

Η όραση των υδροβίων πουλιών είναι μνημειώδης, εφόσον είναι η κυρίαρχη αίσθηση τους… Σε συνδυασμό με το γοργό πέταγμα, είναι αυτή που κυρίως τα προστατεύει. Δεν γνωρίζουμε αν και ποια χρώματα ή αποχρώσεις του γκρίζου διακρίνουνε, δεν γνωρίζουμε ούτε αν είναι τηλεσκοπική όπως των αρπακτικών πουλιών, δεν γνωρίζουμε επίσης αν αντιλαμβάνονται όλες τις διαστάσεις ή σε πόσες μοίρες εύρος έχουν ορατότητα… Ωστόσο, σίγουρα έχουν μεγάλη ευχέρεια στην νυκτερινή όραση και αντιλαμβάνονται την παραμικρή κίνηση (μέρα και νύχτα), ιδιαίτερα αν προέρχεται από οτιδήποτε εκτός των γνώριμων εικόνων τους. Αυτή την κίνηση είναι που πρέπει να αποφεύγει ο κυνηγός!

Οι πάπιες έχουν ένα μέσο όρο ζωής 15 ετών, ενώ οι χήνες μπορεί να αγγίξουν και τα 25 χρόνια. Γεννάνε κατά μέσο όρο 8-10 αυγά και τα επωάζουν συνήθως 35-36 μέρες, ενώ οι χήνες 10-12 αυγά και τα επωάζουν περίπου 20 μέρες. Οι φωλιές τους είναι σε σφιχτές πυκνές καλαμούρες ή άλλα θαμνώδη υδροχαρή φυτά, άλλες φορές μέσα στο νερό και άλλες φορές στο έδαφος της όχθης. Τα μικρά από τις πρώτες ώρες μπορούν και κολυμπούν, ακολουθώντας σε σειρά την μητέρα τους.

Τα μέρη που συχνάζουν και τρέφονται τα πουλιά, διαχωρίζει τις πάπιες σε 2 κατηγορίες: στις πάπιες των ανοικτών, βαθιών νερών και της θάλασσας (στην ομάδα αυτή ανήκουν οι βουτόπαπιες, πρίστες και θαλασσόπαπιες), και στην ομάδα των αφρόπαπιων ή επιφανείας, που θα τις συναντήσουμε σε κλειστά, ρηχά νερά, στα κανάλια και κοντά στις ακτές της θάλασσας. Συνήθως αυτές είναι οι πάπιες που κυνηγάει και ο Έλληνας κυνηγός.

Τα δύο διαφορετικά μέρη που προτιμούν τα πουλιά, έχουν φυσικά να κάνουν με τις διατροφικές τους συνήθειες, όπως και με τον τρόπο που βουτάνε για την τροφή τους… Δηλαδή οι μεν πρώτες βουτάνε ολόκληρες μέσα στο νερ ,εφόσον τα νερά είναι βαθιά, ενώ οι αφρόπαπιες αφήνουν το πίσω μέρος του σώμα τους προς την ουρά έξω από το νερό, εφόσον τρώνε παπιρλίκι, σαλιγκάρια, μαλάκια κ.α., σε μάλλον αβαθή νερά..

Η κύπερη σε απέραντες εκτάσεις ταίζει τις χήνες. Πουτράκι και κύπερη χρησιμοποίησαν συχνά αποκλεισμένοι κυνηγοί για φαΐ. Τρώγονται σαν κάστανα αυτές οι ρίζες…

Η πρώτη κατηγορία πουλιών τρέφονται ως επί το πλείστον με ψάρια και άλλους θαλάσσιους οργανισμούς, χωρίς να αποκλείεται και ή θαλάσσια χλωρίδα.

Κυριαρχία της πρασινοκέφαλης

Το πρασινοκέφαλο είναι το παπί με τη μεγαλύτερη εξάπλωση σε όλες σχεδόν τις ηπείρους (υπολογίζεται σε 35 εκατομμύρια πουλιά). Ανάλογα συναντάται σε μια μεγάλη ποικιλία υδροβιότοπων (εκτός των γνωστών κλασικών με λίμνες, λιμνοθάλασσες, ποτάμια, κανάλια κ.λ.π.) με μεγάλες περιβαλλοντικές διαφορές μεταξύ τους. Η προσαρμοστικότητά του είναι μεγάλη, από τα πλημμυρισμένα δάση της Λουϊζιάνα (Η.Π.Α.), που τα πουλιά κατεβαίνουν στα νερά από ψηλά, ανάμεσα από τα κλαδιά από θεόρατα δένδρα, μέχρι τα απέραντα σταροχώραφα της Δυτικής μεταναστευτικής οδού στην αμερική, που δεν υπάρχει περιοχή με νερό για πολλά χιλιόμετρα.

Πριν 40-50 χρόνια οι κυνηγοί του βάλτου «φυσίγγι ρίχνανε» στις μπόζες, στις καρακάζες και σε κοπάδι ή τουλάχιστον ζευγάρι πρασινοκέφαλα, που σημαίνει ότι το θεωρούσαν από τότε το μόνο αξιόλογο παπί.

Το αρσενικό έχει πράσινο γυαλιστερό κεφάλι, με λευκό δακτυλίδι στο λαιμό, στήθος καφεκόκκινο, σταχτί κοιλιά, άσπρη ουρά.. Στην ουρά έχει μαύρα τσιγκελωτά φτεράκια που ο αριθμός τους φανερώνει και την ηλικία τους. Εντυπωσιακός χρωματισμός λοιπόν, για το πιο όμορφο πουλί, τον «βασιλιά του βάλτου». Το θηλυκό έχει καφετί φτέρωμα με καστανό ράμφος. Και τα δυο δύλα έχουν πράσινο ιριδίζον καθρέπτη ανάμεσα σε δύο άσπρες λωρίδες, που είναι ένα από τα εμφανή χαρακτηριστικά τους όταν πετάνε. Η παρουσία του στο βάλτο είναι κυρίαρχη και για άλλα είδη πάπιας, τα οποία ελκύει με την φωνή του. Προτιμούν την παρέα του στα νερά και στις πτήσεις, γιατί η παρουσία του πρασινοκέφαλου σημαίνει ασφάλεια. Τα πρασινοκέφαλα είναι νευρικά σε οποιοδήποτε κίνδυνο πλησιάζει, και πετάγονται όλα μαζί μακριά σε απόσταση ασφαλείας, δίνοντας συναγερμό και για τα άλλα πουλιά.