Η αποτυχία των ΄΄εμπλουτισμών΄΄ με θηράματα εκτροφείων…

κείμενο: Ηλίας Καρμίρης Δασολόγος Msc Θηραματολόγος

φώτο: Ν. Φωτακόπουλος

Στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα έγιναν πολλές προσπάθειες αναπληθυσμού ειδών. Σε μερικές περιπτώσεις τα απελευθερωμένα άτομα κατόρθωσαν να εγκατασταθούν και να πολλαπλασιαστούν, αρκετές φορές όμως ανάλογες προσπάθειες δεν ήταν επιτυχείς καθώς τα ζώα δεν κατάφερναν να προσαρμοστούν στο νέο περιβάλλον.

Ο σκοπός της επαναεισαγωγής ειδών είναι η εγκατάσταση πληθυσμού που έχει εξαφανιστεί, ενώ της ενδυνάμωσης η ανάκαμψη πληθυσμών που βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο ή έχουν εξαφανιστεί. Αν οι παράγοντες οι οποίοι ευθύνονται για τη μείωση ή την εξαφάνιση των πληθυσμών αυτών είναι το κυνήγι, οι ασθένειες, οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες (ξηρασία, πλημμύρες κ.ά.), τότε ο αναπληθυσμός κρίνεται απαραίτητος. Αν όμως τα αίτια μείωσης των φυσικών πληθυσμών είναι η αλλοίωση του χαρακτήρα του βιότοπου (αποδασώσεις, εγκατάσταση μεγάλων μονοκαλλιεργειών, εξαφάνιση φυσικών φραχτών κ.ά.) τότε κάθε προσπάθεια επαναεισαγωγής του είδους θα αποτύχει, αν βέβαια δε γίνει επαναφορά του βιότοπου στην αρχική του κατάσταση.

Σε περιπτώσεις όπου ο φυσικός πληθυσμός έχει εξαφανιστεί και δεν υπάρχει δυνατότητα για τους γειτονικούς πληθυσμούς του ίδιου είδους να έρθουν και να αποικήσουν τον βιότοπο, η μόνη λύση είναι ο αναπληθυσμός. Το ίδιο ισχύει και σε περιπτώσεις όπου ο φυσικός πληθυσμός έχει φθάσει σε οριακό σημείο, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει από την εμφάνιση προβλημάτων αιμομιξίας.

Ο ρόλος της γενετικής

Αν η απελευθέρωση ατόμων ενός είδους γίνει σε περιοχή απ’ όπου αυτό έχει εξαφανιστεί, τα απελευθερωμένα άτομα θα πρέπει να προέρχονται από περιοχές με παρόμοια οικολογικά χαρακτηριστικά. Αν, όμως, στην περιοχή απελευθέρωσης απαντάται γηγενής πληθυσμός του ίδιου είδους, είναι πολύ πιθανό με τον αναπληθυσμό να εμφανιστούν περιπτώσεις επιμειξίας, αφού στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι γενότυποι των απελευθερωμένων ατόμων διαφέρουν από τους γενότυπους του ντόπιου πληθυσμού. Γενικά, δεν πρέπει να απελευθερώνονται άτομα σε περιοχές όπου υπάρχουν είτε πληθυσμοί του ίδιου είδους αλλά ανήκουν σε διαφορετικό υποείδος ή φυλή είτε άτομα με διαφοροποιημένη γενετική σύνθεση.

Σε μια προσπάθεια αύξησης του πληθυσμού ενός υποείδους βίσονα που ενδημεί στο Εθνικό Πάρκο Υellowstone των ΗΠΑ, το 1902 έγινε εισαγωγή ενός άλλου υποείδους βίσονα. Ο πληθυσμός των βισόνων που υπάρχει σήμερα προέρχεται από τη μείξη των δύο υποειδών, ενώ όποιες γενετικές διαφορές υπήρχαν ανάμεσα στα δύο υποείδη έχουν χαθεί οριστικά.

Είναι προτιμότερο οι εντόπιοι φυσικοί πληθυσμοί να διαχειρίζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ανακάμπτουν χωρίς να απελευθερώνονται άτομα του ίδιου είδους, ιδίως αν προέρχονται από διαφορετικές περιοχές. Κάτι τέτοιο είναι σαφώς πιο οικονομικό, πιο αποτελεσματικό, ενώ εξαλείφεται ο κίνδυνος εισαγωγής ξενικών γονιδίων.

Με τις κατάλληλες επεμβάσεις στον βιότοπο είναι δυνατό να αυξηθεί ο πληθυσμός ενός είδους σε μια περιοχή χωρίς να χρειαστεί να γίνουν απελευθερώσεις. Εξάλλου, οι βελτιωτικές επεμβάσεις στον βιότοπο αποτελούν αναγκαία πρακτική είτε γίνουν είτε όχι απόπειρες αναπληθυσμού.

Εντούτοις, όταν ο ενδημικός πληθυσμός έχει εξαφανιστεί και δεν υπάρχει πιθανότητα έλευσης και εγκατάστασης μεταπληθυσμών από γειτονικές περιοχές, θα πρέπει να γίνει απελευθέρωση ατόμων που είτε προέρχονται από εκτροφεία είτε έχουν συλληφθεί στο ελεύθερο περιβάλλον από άλλες περιοχές. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η γενετική πληθυσμών δίνει κατευθύνσεις για το πόσα άτομα και με ποιο τρόπο θα επιλεγούν, ώστε να διαθέτουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη γενετική διαφοροποίηση μεταξύ τους. Με αυτό τον τρόπο τα απελευθερωμένα άτομα αντιπροσωπεύουν ένα ευρύ γενετικό απόθεμα, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα να προσαρμοστούν και τελικά να εγκατασταθούν στο νέο τους περιβάλλον.

Αίτια αποτυχίας

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα άτομα που απελευθερώνονται σε μια περιοχή υστερούν ως προς τα εντόπια (αν αυτά υπάρχουν). Οι Bailey και Franzmann (1983) μελέτησαν την τύχη που είχαν εισαχθέντες άλκεις σε βιότοπους που φιλοξενούσαν και γηγενή άτομα του είδους. Τα εντόπια άτομα όχι μόνο παρουσίασαν μεγαλύτερα ποσοστά επιβίωσης από τα εισαχθέντα, αλλά οι απόγονοι των δεύτερων παρουσίαζαν και μεγαλύτερη θνησιμότητα σε σχέση με τους απογόνους των γηγενών ατόμων.

Πολλές προσπάθειες αναπληθυσμού ειδών με απελευθέρωση εκτρεφόμενων ατόμων δεν είναι επιτυχείς για διάφορους λόγους, σε αντίθεση με τις περιπτώσεις που τα απελευθερωμένα άτομα προέρχονται από άλλους φυσικούς πληθυσμούς. Η αρπακτικότητα θεωρείται ο σημαντικότερος παράγοντας που είναι σε θέση να περιορίσει την επιτυχία των απελευθερώσεων, με υψηλά συνήθως ποσοστά θνησιμότητας των εκτρεφόμενων ατόμων αμέσως μετά την απελευθέρωσή τους.

Ατομα που απελευθερώνονται, βέβαια, σε άγνωστο γι’ αυτά περιβάλλον παρουσιάζουν χαμηλή κινητικότητα, πιθανώς επειδή δεν γνωρίζουν τις θέσεις εκείνες όπου μπορούν να τραφούν με ασφάλεια, ούτε και ποιες πορείες πρέπει να ακολουθήσουν ώστε να αποφεύγουν με επιτυχία τους άρπαγες.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που καταδεικνύει ότι τα εκτρεφόμενα άτομα υστερούν πολύ όσον αφορά τις ικανότητες προσαρμογής, επιβίωσης και αναπαραγωγής τους, είναι η προσπάθεια επαναεισαγωγής της άγριας γαλοπούλας στο Μισούρι των ΗΠΑ. Σε μια περίοδο 18 ετών απελευθερώθηκαν συνολικά 14.000 εκτρεφόμενες γαλοπούλες, χωρίς τελικά να καταφέρουν να εγκατασταθούν. Από τη στιγμή, όμως, που εισήχθησαν γαλοπούλες οι οποίες είχαν συλληφθεί στο φυσικό περιβάλλον, η επιχείρηση επαναφοράς του πληθυσμού τους στο Μισούρι στέφθηκε με επιτυχία. Τα εκτρεφόμενα άτομα συνήθως πεθαίνουν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα από την απελευθέρωσή τους, κυρίως επειδή δεν έχουν εξοικειωθεί με τις συνθήκες διαβίωσης του φυσικού περιβάλλοντος.

Η περίπτωση του λαγού

Πολλές προσπάθειες αναπληθυσμoύ λαγών έχουν διεξαχθεί σε ευρεία κλίμακα σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, στην πλειονότητά τους για κυνηγετικούς σκοπούς και χωρίς να τηρούνται οι κανόνες γενετικής προστασίας του είδους. Επομένως είναι πολύ πιθανό να έχουν επηρεαστεί τόσο η γεωγραφική κατανομή όσο και η γενετική ποικιλομορφία των διαφόρων πληθυσμών, με κίνδυνο αφενός να χαθούν σπάνιες μορφές αλληλόμορφων και αφετέρου τη μείωση της γενετικής ποικιλότητας του είδους.

Η απελευθέρωση εκτρεφόμενων λαγών αποτελεί μια διαχειριστική πρακτική αναποτελεσματική, εξαιτίας της υψηλής έως καθολικής θνησιμότητας των απελευθερωμένων ατόμων λόγω της αδυναμίας τους να αποφύγουν και να προστατευθούν από τους φυσικούς εχθρούς τους. Προσπάθειες αναπληθυσμoύ κατάλληλων βιότοπων με λαγό θα πρέπει να πραγματοποιούνται αφού προηγηθούν προγράμματα μείωσης των πληθυσμών των αρπάγων (αν αυτό κριθεί αναγκαίο). Μελλοντικές έρευνες επίσης θα πρέπει να ασχοληθούν με τον καθορισμό του γενέτυπου των απελευθερωμένων λαγών, ώστε να μην υπάρξει κίνδυνος γενετικής μόλυνσης του εντόπιου πληθυσμού με την εισαγωγή ξενικών αλληλόμορφων.

Κάθε προσπάθεια αναπληθυσμού μπορεί να είναι επιτυχής μόνο με τη χρήση ορθολογικού προγράμματος εκτροφής και απελευθέρωσης, λαμβάνοντας κάθε φορά υπόψη τις εκάστοτε συνθήκες της υποψήφιας προς εμπλουτισμό περιοχής και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει κάθε είδος. Σε αντίθετη περίπτωση, το μόνο που επιτυγχάνεται είναι σπατάλη χρόνου και χρήματος.

δειτε: (Πικρές) Αλήθειες για τις απελευθερώσεις!