Απόψεις – Προτάσεις Νομίζετε ότι για τον κορωνοϊό φταίνε τα εξωτικά ζώα; Ξανασκεφτείτε το

Μία πολύ κατατοπιστική αναφορά στο πώς η καταστροφή των οικοσυστημάτων γεννάει πανδημίες

Ακόμη και στον 21^ο αιώνα, oι κινεζικές Αρχές φαίνεται να θεωρούν τα παλιά «φάρμακα» ως το καλύτερο μέσο για να παλέψουν την επιδημία του κοροναϊού. Εκατοντάδες εκατομμυρίων ανθρώπων υπέστησαν περιορισμούς στις μετακινήσεις τους. Μήπως ήρθε ο καιρός να αναρωτηθούμε γιατί οι πανδημίες διαδέχονται η μία την άλλη με έναν αυξανόμενο ρυθμό;

Της Sonia Shah – Μετάφραση: Οικονομίδης Δημήτρης,

από το Monde Diplomatique /Μάρτιος 2020

Θα μπορούσε να είναι ένα πανγκολίν; Μια νυχτερίδα; Ή ακόμα και ένα φίδι, όπως ειπώθηκε πριν να γίνει διάψευση; Πρόκειται για μια κούρσα τού ποιος θα ενοχοποιήσει πρώτος το άγριο ζώο ως υπεύθυνο για την προέλευση αυτού του κοροναϊού, που επίσημα ονομάζεται Covid-19, η παγίδα του οποίου έχει κλείσει γύρω από αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Ανθρώπους σε καραντίνα ή σε υγειονομικό κλοιό στην Κίνα και σε άλλες χώρες. Ενώ είναι πρωτεύουσας σημασία να διαλευκάνουμε αυτό το μυστήριο, τέτοιου είδους εικασίες μάς εμποδίζουν να δούμε το ότι η αυξανόμενη ευαλωτότητά μας στις πανδημίες έχει μια βαθύτερη αιτία: την επιταχυνόμενη καταστροφή των οικοσυστημάτων.

Από το 1940 εκατοντάδες παθογόνα μικρόβια εμφανίστηκαν ή επανεμφανίστηκαν σε περιοχές όπου, πολλές φορές, δεν έχαν παρατηρηθεί ποτέ πριν. Αυτή είναι η περίπτωση του ιού της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), της Ebola στη Δυτική Αφρική και του Zika στην αμερικανική ήπειρο. Η πλειοψηφία τους (60%) είναι ζωικής προέλευσης. Ορισμένα μικρόβια προέρχονται από κατοικίδια ζώα ή από ζώα κτηνοτροφίας, αλλά τα περισσότερα (περισσότερα από τα δύο τρίτα) προέρχονται από άγρια ζώα.

Όμως τα άγρια ζώα δεν φταίνε σε τίποτα. Παρά τα άρθρα τα οποία, συνοδευόμενα από «αποδεικτικές» φωτογραφίες, δείχνουν την άγρια φύση ως σημείο εκκίνησης για τις καταστροφικές επιδημίες (1), είναι λάθος να πιστεύουμε ότι αυτά τα ζώα είναι ιδιαίτερα μολυσμένα από θανατηφόρα παθογόνα μικρόβια που είναι έτοιμα να μας μολύνουν. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα από τα μικρόβιά τους ζουν χωρίς να βλάπτουν τα ζώα αυτά. Το πρόβλημα είναι αλλού: με την αχαλίνωτη αποψίλωση των δασών, την αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση, έχουμε παράσχει σε αυτά τα μικρόβια τα μέσα για να φθάσουν στο ανθρώπινο σώμα και να προσαρμοστούν.

Η καταστροφή των οικοσυστημάτων απειλεί με εξαφάνιση πολλά είδη (2), συμπεριλαμβανομένων φαρμακευτικών φυτών και ζώων στα οποία η φαρμακοποιία μας ανέκαθεν βασιζόταν. Όσο για τα είδη που επιβιώνουν, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να καταφύγουν στα οικοσυστήματα μειωμένης πια έκτασης που τους αφήνουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Το αποτέλεσμα είναι αυξημένες πιθανότητες στενής και επαναλαμβανόμενης επαφής των ζώων με τον άνθρωπο, πράγμα που επιτρέπει στα μικρόβια να εισέρχονται στο σώμα μας, όπου, από καλοήθη, γίνονται θανάσιμα παθογόνα.

Ο ιός Έμπολα το καταδεικνύει καλά. Μια μελέτη του 2017 αποκάλυψε ότι οι εστίες του ιού, η πηγή του οποίου εντοπίστηκε σε διάφορα είδη νυχτερίδων, είναι πιο συχνές σε περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής που υπέστησαν πρόσφατα αποψίλωση των δασών. Όταν κόβουμε τα δάση τους, αναγκάζουμε τις νυχτερίδες να καταφύγουν στα δέντρα των κήπων μας και των αγροκτημάτων μας. Είναι λοιπόν εύκολο να φανταστεί κανείς τη συνέχεια: ένας άνθρωπος καταπίνει το σάλιο νυχτερίδας δαγκώνοντας ένα φρούτο που έχει καλυφθεί από αυτό ή, ενώ προσπαθεί να κυνηγήσει και να σκοτώσει αυτόν τον ανεπιθύμητο επισκέπτη, εκτίθεται σε μικρόβια που καταφεύγουν στους ιστούς του. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ένας μεγάλος αριθμός ιών, των οποίων οι νυχτερίδες είναι φορείς και οι οποίοι παραμένουν ακίνδυνοι όσο μένουν πάνω τους, καταφέρνουν να διεισδύσουν στους ανθρώπινους πληθυσμούς – ας παραθέσουμε για παράδειγμα τον ιό Έμπολα, αλλά και τον Νίπα (Nipah – κυρίως στη Μαλαισία ή το Μπαγκλαντές) ή τον ιό Marburg (ιδιαίτερα στην Ανατολική Αφρική). Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «πέρασμα του φραγμού του ανθρώπινου είδους». Αν αρχίσει να συμβαίνει συχνά, μπορεί να επιτρέψει στα μικρόβια να προσαρμοστούν στο σώμα μας και να εξελιχθούν σε σημείο να γίνουν παθογόνα.

Το ίδιο ισχύει και για τις ασθένειες που μεταδίδονται από τα κουνούπια, καθώς έχει διαπιστωθεί συσχέτιση μεταξύ της εμφάνισης επιδημιών και της αποψίλωσης των δασών (3) – με τη διαφορά ότι εδώ το πρόβλημα είναι λιγότερο η απώλεια οικοσυστημάτων και περισσότερο η τροποποίησή τους. Μαζί με τα τα δέντρα, εξαφανίζονται το στρώμα νεκρών φύλλων και οι ρίζες. Το νερό και τα ιζήματα κυλούν ευκολότερα σε αυτό το γυμνό και πλέον ηλιόλουστο έδαφος, σχηματίζοντας νερόλακκους οι οποίοι είναι ευνοΐκός τόπος για την αναπαραγωγή των κουνουπιών που είναι φορείς της ελονοσίας. Σύμφωνα με μια μελέτη σε 12 χώρες, τα είδη κουνουπιών που είναι φορείς παθογόνων μικροοργανισμών για τον άνθρωπο, βρίσκονται σε διπλάσιο αριθμό στις αποψιλωμένες περιοχές, από ό,τι στα άθικτα δάση.

Κίνδυνοι της εργοστασιακής εκτροφής ζώων

Η καταστροφή των οικοσυστημάτων επιδρά επίσης με την τροποποίηση του πληθυσμού των διαφόρων ειδών, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο διάδοσης παθογόνων παραγόντων. Ένα παράδειγμα: ο ιός του Δυτικού Νείλου, που μεταφέρεται από αποδημητικά πτηνά. Στη Βόρεια Αμερική, οι πληθυσμοί των πτηνών μειώθηκαν πάνω από 25% τα τελευταία 50 χρόνια ως αποτέλεσμα της απώλειας οικοσυστημάτων και άλλων καταστροφών ( 4 ). Αλλά δεν επηρεάζονται όλα τα είδη με τον ίδιο τρόπο.

Τα πτηνά που κατοικούν σε συγκεκριμένο είδος οικοσυστημάτων, όπως οι δρυοκολάπτες και οι νερόκοτες, έχουν πληγεί περισσότερο από ό,τι πτηνά, όπως οι κοκκινολαίμηδες και τα κοράκια, που δεν χρειάζονται συγκεκριμένο είδος οικοσυστήματος. Ενώ τα πρώτα είναι κακοί φορείς του ιού του Δυτικού Νείλου, τα δεύτερα είναι εξαιρετικοί. Εξ ου και η ισχυρή παρουσία τού ιού μεταξύ των κατοικίδιων πτηνών στην περιοχή και η αυξανόμενη πιθανότητα να δει κανείς ένα κουνούπι να τσιμπά ένα μολυσμένο πουλί και στη συνέχεια έναν άνθρωπο ( 5 ).

Το ίδιο φαινόμενο όσον αφορά σε ασθένειες των οποίων φορείς είναι τα τσιμπούρια. Ροκανίζοντας σιγά-σιγά τα δάση της βορειοανατολικής Αμερικής, η αστική ανάπτυξη διώχνει ζώα όπως οι μαρσυπομύες (opossums), τα οποία συμβάλουν στη ρύθμιση του πληθυσμού των τσιμπουριών, επιτρέποντας ταυτόχρονα να ακμάζουν οι πληθυσμοί είδών που είναι πολύ λιγότερο αποτελεσματικά στον περιορισμό των τσιμπουριών, όπως το ποντίκι με τα λευκά πόδια και το ελάφι. Αποτέλεσμα: οι μεταδοτικές ασθένειες που φέρουν τα τσιμπούρια εξαπλώνονται πολύ ευκολότερα. Μεταξύ αυτών, η ασθένεια Lyme, η οποία εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1975. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών, εντοπίστηκαν επτά νέοι παθογόνοι μικροοργανισμοί που μεταφέρονται από τα τσιμπούρια (6).

Ο κίνδυνος εμφάνισης ασθενειών δεν αυξάνεται μόνο λόγω της απώλειας οικοσυστημάτων, αλλά και λόγω του τρόπου με τον οποίο αντικαθίστανται. Για να ικανοποιήσει τη σαρκοφάγα του όρεξη, ο άνθρωπος έχει ξυρίσει σε όλο τον πλανήτη, έκταση ισοδύναμη με εκείνη της Αφρικής ( 7 ), προκειμένου να ταΐσει και να αυξήσει τα ζώα που προορίζονται για σφαγή. Μερικά από αυτά τα ζώα βρίσκονται στη συνέχεια σε παράνομους διαύλους εμπορίου ή πωλούνται σε αγορές ζωντανών ζώων (wet markets). Εκεί λοιπόν, είδη ζώων τα οποία, χωρίς αμφιβολία, δεν θα συναντιόντουσαν ποτέ στη φύση, βρίσκονται σε κλουβιά δίπλα-δίπλα και τα μικρόβια μπορούν να περάσουν άνετα από το ένα στο άλλο. Αυτός ο τύπος [κοινωνικο-οικονομικής] ανάπτυξης, ο οποίος έχει ήδη δημιουργήσει το 2002-2003 τον κορωνοϊό που είναι υπεύθυνος για την επιδημία του σοβαρου οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (SARS), είναι ίσως η αιτία του άγνωστου κορωνοϊού που μας πολιορκεί σήμερα.

Αλλά υπάρχουν πολλά περισσότερα ζώα που μεγαλώνουν στα πλαίσια του βιομηχανικού μας συστήματος εκτροφής. Εκατοντάδες χιλιάδες ζώα περιμένουν στιβαγμένα να οδηγηθούν στο σφαγείο: αυτές είναι ιδανικές συνθήκες για τη μετάλλαξη των μικροβίων σε παθογόνα θανατηφόρα. Για παράδειγμα, οι ιοί της γρίπης των πουλερικών, που είναι ξενιστές σε υδρόβια πτηνά, προκαλούν «πανωλεθρίες» σε εκτροφεία με κοτόπουλα. Εκεί μεταλλάσσονται και γίνονται πιο μολυσματικά – μια διαδικασία τόσο προβλέψιμη ώστε να μπορεί να αναπαραχθεί στο εργαστήριο. Ένα από τα στελέχη τους, το H5N1, μεταδίδεται στον άνθρωπο και σκοτώνει περισσότερους από τους μισούς φορείς. Το 2014, στη Βόρεια Αμερική, χρειάστηκε να σκοτώσουν δεκάδες εκατομμύρια πουλερικών για να σταματήσουν την εξάπλωση ενός άλλου από αυτά τα στελέχη (8 )

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΕΔΩ https://peliti.gr